Zgodnie ze strategią rozwoju do 2020 roku i z aktualnie ustalaną polityką przestrzenną Warszawa ma być europejską metropolią, z dobrymi warunkami życia, miastem kultury, o trwałym ładzie przestrzennym i przestrzeniami publicznymi o wysokiej jakości. To cele władz miasta, ale spacer po jego śródmieściu pokazuje, że do ich osiągnięcia jeszcze daleka droga. Właściwa metoda to planowanie przestrzenne, którego cechami winny być przejrzystość i partycypacja społeczna. Niestety, planowanie Warszawy takich cech nie ma, co widać na spektakularnych przykładach – planu miejscowego otoczenia Pałacu Kultury oraz projektu wspomnianej polityki przestrzennej. Jeżeli taki sposób zarządzania nie zmieni się po wyborach samorządowych, Warszawa będzie coraz bliższa miastom Trzeciego Świata.
Celem artykułu jest zbadanie procesu wydawania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu w gminach wiejsko-miejskich położonych w strefie zewnętrznej Szczecińskiego Obszaru Metropolitalnego oraz określenie, czy poszczególne gminy prowadzą zbliżoną, czy odmienną politykę w tym zakresie i od czego zależą ewentualne różnice. Badania odnoszą się do czterech gmin wiejsko-miejskich położonych w strefie zewnętrznej Szczecińskiego Obszaru Metropolitalnego. W badaniach dotyczących lat 2007–2010 określono, jak co roku w każdej gminie kształtowała się liczba wydanych decyzji o warunkach zabudowy, ilu ustaleń o warunkach zabudowy odmówiono oraz ile – i na jakie cele – wydano decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego. Ponadto określono udział procentowy w decyzjach wydanych ogółem decyzji: przeznaczonych na cele gospodarcze, wydanych na rzecz osób prawnych oraz wydanych na terenie miasta.
W połowie 2004 roku rozpoczęły się prace rządu nad dwoma dokumentami programowymi dotyczącymi polityki gospodarczej o kluczowym znaczeniu dla rozwoju kraju w latach 2007-2013. Pierwszym jest Narodowy Plan Rozwoju, który jest najważniejszą strategią rozwoju gospodarczego i społecznego Polski w kolejnym okresie naszego członkostwa w Unii Europejskiej. W dużym stopniu jest to dokument określający politykę realizowaną z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności UE. Ważną częścią składową tego dokumentu, oprócz szeregu strategii sektorowych rządu, będzie drugi dokument programowy, o fundamentalnym znaczeniu dla procesów rozwojowych w Polsce Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego. Niniejszy tekst stanowi głos w debacie programowej na temat polityki regionalnej w Polsce po roku 2006. Przedstawia propozycje założeń do rządowej strategii rozwoju regionalnego, uznając, że polityka regionalna państwa wymaga tego typu dokumentu planistycznego. W pierwszej części artykułu zostały omówione najważniejsze problemy dotyczące zróżnicowań regionalnych w Polsce, które warunkują kierunki interwencjonizmu rządu w województwach. Na tej podstawie zaproponowano kierunkowe priorytety polityki regionalnej państwa po roku 2006. Następnie zostały przedstawione propozycje dotyczące zasad rozwoju regionalnego oraz najważniejsze instrumenty realizacji omawianej polityki. Na zakończenie zaproponowano rozwiązania dotyczące kryteriów wsparcia finansowego polityki regionalnej województw przez rząd.
The article addresses the structural–temporal changes in the characteristics of the labour market in the oblasts of the Carpathian region of Ukraine (Lvivska, Zakarpatska, Ivano-Frankivska and Chernivetska) due to the large-scale Russian military invasion of Ukraine. Regional, sectoral and market condition–related changes in the labour market and employment in the region during the war are identified. The article defines the threats to the functioning of the regional labour market, which are related to growing unemployment, increasing pressure on social infrastructure and the domestic labour market, reduction in human resources and the growing trend of relocation of business and skilled workers from the western oblasts of Ukraine to other countries. The policy for social-labour stabilisation of the oblasts in the Carpathian region of Ukraine in conditions of war and post-war recovery is substantiated.
Artykuł przedstawia wybrane nurty dyskusji na temat przyszłości polityki spójności po roku 2013, która toczyła się w Europie w latach 2008–2010. Odbywała się ona pod silnym wpływem kryzysu gospodarczo-finansowego, a także turbulencji w strefie euro. Ponadto na jej przebieg wpływała dyskusja na temat spójności terytorialnej, nowej strategii gospodarczej Unii Europejskiej (UE) na lata 2010–2020 oraz kolejnej wieloletniej perspektywy finansowej UE po roku 2013. W trakcie dyskusji prezentowane były różne koncepcje i paradygmaty rozwoju. Doświadczenie wskazuje jednak, że największe znaczenie dla przyjmowanych decyzji mają interesy głównych aktorów politycznych, zwłaszcza największych państw członkowskich, a także promowane przez nie cele polityczne. Uwarunkowania polityczne odgrywają więc większą rolę aniżeli dyskusja ekspertów i argumenty merytoryczne dotyczące efektywności realizacji polityki spójności. Analiza przedstawiona w artykule skupia się na wskazaniu najważniejszych propozycji zmian w polityce spójności, a także ich ocenie z punktu widzenia poprawy konkurencyjności gospodarek krajów i regionów słabiej rozwijających się. Taki kierunek reform w polityce spójności jest tym większym wyzwaniem, gdyż w ostatnim okresie maleje znaczenie wpływów politycznych tych obszarów w UE.
W artykule skoncentrowano się przede wszystkim na najważniejszych instrumentach zarządzania przestrzenią, jakimi są miejscowe plany zagospodarowania. Celem jest określenie, czy i w jakim stopniu ustalenia z zakresu ochrony środowiska i ochrony przyrody zawarte w planach miejscowych wpływają ograniczająco na sposób zagospodarowania przestrzennego. Przeanalizowano dokumenty planistyczne z województwa zachodniopomorskiego, czyli wszystkie 92 miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego uchwalone w 2013 r., w tym 78 uchwalonych w gminach wiejskich oraz wiejsko-miejskich i 14 w miastach na prawach powiatu.
Regiony podejmują aktywność międzynarodową określaną jako paradyplomacja. Jest ona podobna do dyplomacji państwa, podlega jego prawu oraz polityce, korzysta z podobnych narzędzi, np. protokołu dyplomatycznego, choć nie jest realizowana przez profesjonalnych dyplomatów. Paradyplomację regionów należy analizować jako źródło nowych stosunków międzynarodowych, a regiony postrzegać jako nowych uczestników życia międzynarodowego. W artykule przedstawiono paradyplomację polskich samorządów szczebla wojewódzkiego i regionów (żupanii) Chorwacji, a w charakterze studium przypadku współpracę województwa warmińsko-mazurskiego z żupanią splicko-dalmatyńską.
Podstawowym celem niniejszego artykułu jest odpowiedź na pytanie, czy Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego może być skutecznym instrumentem planowania strategicznego polityki regionalnej rządu? W celu odpowiedzi na to pytanie zaprezentowano najpierw analizę dotychczas obowiązującej Strategii (NSRR) na lata 2001–2006. Szczególnie istotna była ocena tego, w jaki sposób kształtowała ona działania praktyczne polityki regionalnej państwa. Jakie było powiązanie NSRR z głównym krajowym instrumentem polityki regionalnej państwa, tj. kontraktami wojewódzkimi? Czy Strategia pozwalała lepiej zaprojektować rządowe wsparcie dla poszczególnych województw z uwagi na specyficzne uwarunkowania regionalne? Czy priorytety NSRR wpływały na działania merytoryczne podejmowane w kontraktach? Badanie wskazuje na niską efektywność praktycznego realizowania NSRR poprzez kontrakty wojewódzkie. Na zakończenie przedstawiono najważniejsze rekomendacje dla polityki regionalnej rządu na przyszłość.
Artykuł poświęcony jest projektom rewitalizacyjnym realizowanym w polskich miastach w ramach polityki spójności 2004–2006. Projekty takie stanowiły jedynie małą część interwencji polityki spójności w miastach. Stosunkowo małe nakłady oraz niewielka liczba projektów spowodowały wyraźne rozproszenie interwencji, co niejako z góry przesądza o skali efektów. Większość projektów zaklasyfikowanych jako rewitalizacyjne nie odpowiadała pojęciu rewitalizacji kompleksowej, polegającej na przekształcaniu struktur przestrzennych oraz społeczno-gospodarczych; były one raczej inwestycjami remontowo-modernizacyjnymi. Ogólne oddziaływanie projektów sklasyfikowanych jako rewitalizacyjne w skali krajowej jest małe, choć poszczególne projekty w większości miały zdecydowanie pozytywny wpływ na najbliższe otoczenie lub nawet na całe miasto (szczególnie projekty dotyczące większych przestrzeni publicznych).
Celem artykułu jest analiza wpływu polityki spójności w latach 2004–2006 na rozwój Zielonej Góry. W badaniach, korzystając ze zróżnicowanych źródeł informacji i metod, podjęto analizę wpływu w trzech głównych aspektach: konkurencyjności i atrakcyjności; spójności społecznej i przestrzennej oraz dyfuzji procesów rozwojowych. Z badań wynika, że polityka spójności miała niewielki wpływ na rozwój miasta i jego otoczenia, służyła bowiem przede wszystkim podniesieniu jakości życia.
Jakość systemu zarządzania obok podstaw teoretycznych, strategii rozwoju i ogólnego systemu instytucjonalnego kraju ma decydujący wpływ na wyniki europejskiej polityki regionalnej w Polsce. Z analizy systemu zarządzania ZPORR wynika, że słabe punkty mocno przeważają nad silnymi. Główne negatywne cechy to: silne scentralizowanie i biurokratyzacja (dalece wykraczająca poza reguły Unii), wybór projektów w trybie z reguły nieprzejrzystym i wrażliwym na układy polityczne, czasochłonność decyzyjna, rozmywanie odpowiedzialności, wysokie koszty przerzucone na beneficjentów, niska zdolność do zachowań menedżerskich, a wreszcie niespójność z ustawami kompetencyjnymi. Efekty lat 2004-2005 dowodzą, że system zarządzania nie spełnia oczekiwań .
Autor wskazuje na różne sposoby definiowania sprawiedliwości społecznej w kategoriach równości wyników lub równości szans, argumentując, że w ujęciu terytorialnym uzasadnione jest dążenie do wyrównywania szans poprzez ograniczenie wykluczenia społecznego, a nie minimalizowanie regionalnych dysproporcji w poziomie życia. Polemizuje z tezą Roberta Perdała i in. (2020), że preferencje polityczne mieszkańców Ziem Zachodnich i Północnych oraz wyborców zamieszkujących Polskę wschodnią i południowo-wschodnią wynikają z różnic w poziomie lub współczesnej dynamice rozwoju społeczno-gospodarczego i odpowiadają podziałowi na rdzeń i peryferie, wskazując, iż to właśnie regiony północne i zachodnie cechuje najwolniejszy rozwój gospodarczy i nasilenie negatywnych zjawisk społecznych.
Euroregion "Bałtyk" po 7 latach działalności jest ciągle rozwijającą się strukturą, która realizuje wyznaczone w statucie priorytety, jak też stawia sobie nowe cele. Celom tym służyć ma odpowiednia polityka informacyjna dotycząca np. propagowania działalności euroregionu przez uczestniczenie w konferencjach, seminariach, wykładach dotyczących wszystkich aspektów współpracy transgranicznej w ramach euroregionu "Bałtyk" organizowanie takich konferencji i seminariów oraz imprez sportowych i kulturalnych dla dzieci i młodzieży. Mimo to w chwili obecnej euroregion nie jest powszechnie rozpoznawalny, co może świadczyć o braku odpowiednio szerokiej polityki promującej realizowane przezeń zadania - jednej strony i braku aktywnego uczestnictwa społeczeństwa w życiu polityczno-gospodarczym w swoim miejscu zamieszkania - z drugiej strony. W pracy omówiono kwestie dotyczące działalności public relations, a w szczególności ich roli w kreowaniu wizerunku instytucji. Jest to istotne ze względu na to, że dana organizacja czy instytucja łatwiej osiąga założone cele i wyznaczone priorytety, jeżeli ma społeczne poparcie i zrozumienie. W przeprowadzonych badaniach empirycznych zwrócono uwagę na poziom wiedzy mieszkańców województwa warmińsko-mazurskiego na temat idei współpracy transgranicznej i euroregionu "Bałtyk" w tym również na jakość informacji przekazywanej w tym zakresie społeczności lokalnej za pośrednictwem mediów.
Zjawisko społeczeństwa informacyjnego (SI) stanowi przedmiot zainteresowania wielu dziedzin nauki, w tym geografii, ekonomii, a także socjologii. Na tle różnych badań dotyczących społeczeństwa informacyjnego projekt ESPON 1.2.3 wyróżnia się tematycznym i przestrzennym zakresem analizy. Celem projektu było bowiem nie tylko przedstawienie stanu społeczeństwa informacyjnego i trendów w tym zakresie w Europie z perspektywy terytorialnej , lecz także zbadanie oddziaływania społeczeństwa informacyjnego na rozwój przestrzenny różnych typów regionów oraz sformułowanie na tej podstawie zaleceń dla praktyki na poziomach makro-, mezo- i mikro-. Projekt stanowi pierwszą próbę włączenia zagadnień przestrzennych do analizy społeczeństwa informacyjnego w rozszerzonej Europie i należy go traktować jako pilotaż do dalszych badań.
Artykuł przedstawia rozwój polityki regionalnej w Zjednoczonym Królestwie od jej genezy i podjęcia pierwszych kroków na rzecz zmniejszenia bezrobocia w niektórych regionach - datowanych na koniec lat 20. XX w., aż do początku XXI stulecia. Rozważania koncentrują się na przesłankach interwencji państwa w sferę rozwoju regionalnego, jej celach, zakresie i stosowanych instrumentach oraz instytucjach odgrywających najważniejszą rolę w tym obszarze. Ulegają one interesującym zmianom wraz z przejęciem władzy przez kolejne rządy Partii Konserwatywnej lub Partii Pracy oraz w wyniku przyłączenia do Jednolitego Rynku. Na zakończenie autorka przedstawia najważniejsze wnioski, które swą puentę mają w przyszłości tej polityki.
Artykuł poddaje analizie wstępną wersję Strategii Rozwoju Kraju na lata 2007–2015 przyjętą przez rząd w czerwcu 2006 r. Jest ona najważniejszym dokumentem planistycznym, od którego skutecznej realizacji w znacznym stopniu może zależeć pozycja konkurencyjna Polski po upływie dekady. Analiza przedstawionej diagnozy, uwarunkowań, celów i priorytetów rozwoju kraju oraz mechanizmu zarządzania prowadzi do wniosku, że jest to strategia nowoczesna i interesująca, a jednak nie dość przełomowa, by zapewnić polskiej gospodarce wysokie miejsce pośród innych krajów UE.
In the paper, we calculate Okun’s coefficients in the regions of Poland. We compare the coefficients estimated for each region separately with the calculations obtained from seemingly unrelated regression (SUR) models. The results reveal that the latter method gives better estimates, because shocks in output are highly correlated across regions. Then, we consider the question concerning the existence of macroeconomic “clubs” among Polish regions. Two such clubs are found: the northwest of Poland and the eastern border region. Finally, some conclusions concerning economic policy preventing unemployment are drawn.
Celem artykułu jest przedstawienie ram teoretycznych (definicja, funkcje, typologie) i praktyki ewaluacji w Unii Europejskiej. Analiza praktyki europejskiej przebiega na trzech poziomach: ewaluacji wykorzystywanej przez administracje krajowe do krajowych programów, ewaluacji na poziomie instytucji europejskich (głównie Komisji Europejskiej) i wreszcie ewaluacji programów europejskich na poziomie krajowym. Akcent został postawiony na politykę regionalną Unii Europejskiej. Autor konkluduje, że mimo swoistego boomu ewaluacyjnego, który nastąpił w UE głównie za sprawą wymogów polityki regionalnej, rzeczywisty wpływ ewaluacji na zarządzanie jest wciąż niedostatecznie oszacowany. Istnieje znacząca luka między praktycznym wykorzystaniem ewaluacji (liczbą i skalą prowadzonych ewaluacji) a europejską teorią oraz badaniami empirycznymi, które określałyby efektywność ewaluacji i jej wpływ na zarządzanie rozbudowanymi programami Unii Europejskiej.
Niniejszy artykuł ma stanowić krótki przegląd strategii rozwoju polskich województw pod kątem umiejscowienia w nich roli kultury i zdefiniowania jej jako czynnika rozwoju regionalnego. Zostały ze sobą porównane strategie generacji starej (obowiązujące do 2005/2006 r.) i nowej (przygotowane na okres programowania 2007–2013). Rola regionów w rozwoju kultury jest niebagatelna, gdyż w wyniku reformy administracyjnej w 1998 r. prowadzenie polityki kulturalnej stało się domeną jednostek samorządów terytorialnych. Przegląd ten poprzedzono omówieniem komponentów polityki kulturalnej: 1) przemysłów kultury jako sektora kreacji kultury i wytwarzania produktów kulturowych, 2) instytucji kultury, 3) dziedzictwa kulturowego jako swoistej bazy zasobów do wykorzystania w procesie kreacji kulturowej oraz promocji za pośrednictwem sieci instytucji kultury. Przy analizie każdego komponentu zamieszczono również skrótowy przegląd spostrzeżeń i poglądów na jego temat, obecnych w piśmiennictwie przedmiotu autorstwa badaczy z kręgu instytucji kultury i z ośrodków akademickich zajmujących się kulturą. Zaproponowano również własny pomysł na opis elementów polityki kulturalnej. Efektem tego jest zestawienie sposobu postrzegania kultury w dostępnym piśmiennictwie z kierunkami działań i filozofią jej rozwoju w województwach. W konsekwencji ocenie została poddana przydatność powszechnie dostępnej, przekrojowej literatury na temat kultury w Polsce dla budowania filozofii rozwoju kultury w regionach.
Artykuł stanowi próbę uchwycenia różnic dynamiki i kierunków rozwoju powiatów Polski Wschodniej w stosunku do pozostałej części kraju. Przeanalizowano strukturę i wartość inwestycji realizowanych przy wsparciu funduszy UE w latach 2004–2006, co pozwoliło dostrzec występowanie określonych prawidłowości. Terytorialne rozproszenie inwestycji, brak koncentracji finansowej, czyli niska wartość i mniejsza skala realizowanych projektów, a także mniejsza łączna wartość wszystkich inwestycji współfinansowanych z funduszy unijnych mogą stanowić zagrożenie dla realizacji polityki zwiększenia spójności w regionie. Przeważają projekty utrwalające istniejącą już strukturę i kierunki rozwoju, więc nie dochodzi do zmiany jakościowej lokalnej i regionalnej polityki rozwoju Polski Wschodniej.
Konwergencja stanowi kluczowe zagadnienie polityki spójności. Żeby zmniejszyć dysproporcje między regionami i krajami Unii Europejskiej, stosuje się różne instrumenty rozwoju. W świetle toczących się dyskusji na temat skuteczności takiej polityki prowadzenie badań jej efektów wydaje się jak najbardziej wskazane. Celem niniejszego artykułu jest ocena zróżnicowania zamożności regionów przy pomocy metody pomiaru zbieżności sigma. Badaniem objęto PKB per capita w latach 2000–2007 na poziomie podregionów (NTS-3). W niektórych grupach regionów po przystąpieniu Polski do UE nasiliła się tendencja rozwarstwiania dochodów. W metropoliach, podregionach o ponadprzeciętnym poziomie dochodów i podregionach niezamożnych zjawiska zbieżności zachodzą inaczej i z różnym natężeniem. W niektórych przypadkach zbieżność jest skorelowana z dynamiką PKB, a w innych nie występuje istotna zależność konwergencji od koniunktury gospodarczej.
Jakkolwiek koncepcja kapitału społecznego od ponad 20 lat zdobywa coraz szerszą popularność, zarówno wśród badaczy, jak i decydentów, to dopiero nabiera cech dojrzałości. Artykuł prezentuje klasyczne i krytyczne ujęcia kapitału społecznego, które umożliwiają wskazanie najważniejszych jego wymiarów i najbardziej odpowiedniego modelu badań empirycznych. Oprócz tego autor charakteryzuje obszary badawcze, w których przedmiotowe pojęcie znalazło zastosowanie, służąc do wyjaśniania innych zjawisk społecznych, politycznych i gospodarczych, a także zależności pomiędzy nimi.
The authors have determined that the healthcare system is on the verge of collapse, as it is unable to meet the population’s growing needs for medical care. An analysis of demographic situation and health indices of the adult population in the north-eastern region of Ukraine (based on the example of the Sumy region) was carried out. The study confirms the number of deaths caused by COVID-19, the growth of new cases of coronavirus, and the excessive burden on primary care physicians and infectious disease specialists. It has been determined that the negative state of the domestic healthcare system is due to the shortcomings of public administration and organisation of this system in terms of COVID-19. One of the most important priorities of public policy should be to preserve and strengthen the health of the population, the development of intersectoral cooperation on the principle of ‘healthcare – in all state policies’, and the priority of the nation itself, i.e. the formation of healthy behaviour.
Punktem wyjścia do zajęcia się podejściem marketingowym w planowaniu rozwoju lokalnego i regionalnego było spostrzeżenie, że liczne gminy, miasta i powiaty przystępują do budowania planów rozwoju lokalnego. Ich posiadanie jest warunkiem ubiegania się o wsparcie ze środków pomocowych Unii Europejskiej za pośrednictwem Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. Zajęcie się planowaniem rozwoju wynika z osobistego zainteresowania autora wspomaganiem rozwoju zrównoważonego. Planowanie w perspektywie marketingowej traktuję jako szczególny przypadek planowania rozwoju. (W innym opracowaniu zajmuję się zagadnieniami ontologii i etyki planowania rozwoju). W niniejszym artykule analizuję wybrane właściwości podejścia marketingowego. Punkt wyjścia rozważań stanowi badanie pojęć używanych w tej strategii planistycznej.
Social councils (SCs) are local collegial actors formally created by local authorities as consultative bodies for different policy issues. The main objective of this article is to define the role of SCs in collaborative governance (CG). The paper is based on the quantitative research conducted in 65 Polish cities. The research is focused on the members of youth, senior citizen councils, and councils for residents with disabilities. The research results indicate that SCs meet many of the prerequisites of CG, however their potential to influence decisions and consensus seeking has not been entirely proven.
Artykuł przedstawia analizę irlandzkiej strategii zastosowania wsparcia z Europejskiego Funduszu Społecznego w kontekście strategii rozwoju kraju. Opierając się na dokumentach oceniających interwencje przeprowadzone w Irlandii w okresie planistycznym 1994- 1999, autorka podejmuje próbę zidentyfikowania innowacyjnych elementów irlandzkiego modelu implementacji transferów z EFS, które przyczyniły się do wysokiej skuteczności podejmowanych działań. Pracę wieńczą wnioski dla Polski płynące z analizy przypadku irlandzkiego.
Artykuł ten podejmuje próbę naszkicowania trzech tez (Kukliński 2001b): 1) Model społecznie motywowanej polityki regionalnej był dominującym zjawiskiem XX wieku. 2) Model globalnie motywowanej polityki regionalnej będzie dominującym zjawiskiem XXI wieku. 3) Transformacja starego modelu polityki regionalnej w nowy model dokonuje się w warunkach okresu „burzy i naporu” lat 1980–2020. Przejście od starego do nowego modelu polityki regionalnej jest związane nierozłącznie z transformacją modelu polityki kohezyjnej, którym operuje Unia Europejska. Chodzi o zastąpienie modelu mechanicznej polityki spójności modelem organicznej polityki spójności.
Celem artykułu jest przedstawienie polityki Unii Europejskiej wobec regionów najbardziej oddalonych. W szczególności chodzi o analizę zintegrowanego podejścia polityk europejskich, zarówno w wymiarze merytorycznym, jak i terytorialnym. Ponadto autor bada możliwości uprzywilejowania wspomnianych regionów w politykach unijnych z uwagi na ich specyficzne uwarunkowania. Przedmiotem analizy są również kwestie ewolucji działań Unii od roku 2004. W jakim kierunku przebiegają te zmiany, jakie priorytety wsparcia UE zyskują, a jakie tracą na znaczeniu? Na zakończenie przedstawiono wnioski dla polskiej polityki na forum europejskim, w tym również kształtowania stanowiska wobec przyszłych planów polityki spójności.
Polskie władze publiczne uznały na początku lat 90., że wszelkie planowanie jest przejawem systemu socjalistycznego i w ustroju gospodarki rynkowej staje się zbędne. Cechą polskiej przestrzeni na przełomie XX i XXI wieku stał się postępujący chaos zagospodarowania. Dotyczy to także Obszaru Metropolitalnego Warszawy, istniejącego jako obiektywny system powiązań funkcjonalnych, ale nieobecnego w procesach planistycznych i na mapach administracyjnych. Brak spójnej polityki przestrzennej skutkuje dziką urbanizacją terenów podmiejskich, ale także brakiem rozwoju Warszawy w jej administracyjnych granicach. Widoczna centralizacja władzy samorządowej doprowadziła tu do zatorów decyzyjnych i zahamowania inwestycji. Zjawiska te mogą prowadzić do marginalizacji Warszawy jako metropolii europejskiej.
Zagadnienie równoważenia rozwoju lokalnego wiąże się z wieloma problemami, do których należy m.in. gospodarowanie przestrzenią. Przestrzeń bowiem powinna być traktowana jako jeden z ważniejszych zasobów środowiskowych, a przy tym o charakterze nieodnawialnym. Gospodarowanie przestrzenią warunkowane jest wieloma czynnikami, w tym regulacjami prawnymi oraz aktualnym kształtem paradygmatu urbanistycznego. W związku z wprowadzeniem koncepcji zrównoważonego rozwoju paradygmat ten ulega ewolucji. Jako istotne jego elementy pojawiają się tendencje do ograniczenia rozwoju przestrzennego miasta oraz rewitalizacja istniejących, często zdegradowanych zasobów. Można przy tym mówić o całym szeregu zagadnień wiążących się z problemem rewitalizacji urbanistycznej. Jednocześnie należy uznać, iż rozwój miasta "do wewnątrz" a więc z wykorzystaniem zdegradowanych struktur miejskich stanowić winien alternatywę dla procesu postępującej suburbanizacji i sukcesywnego wkraczania zabudowy na tereny do tej pory niezurbanizowane.
Wielkość i struktura transferów są jedną z głównych determinant skali oddziaływania polityki spójności (NPR i NSRO) na rozwój społeczno-gospodarczy badanych regionów obok siły keynesowskiego mechanizmu mnożnikowego, parametrów determinujących skalę efektów podażowych oraz początkowych zasobów infrastrukturalnych, kapitału ludzkiego i technicznego uzbrojenia pracy. Celem niniejszego artykułu jest zbadanie wpływu, jaki na wyniki kontrfaktualnej analizy oddziaływania NPR i NSRO na gospodarki polskich województw mają zmiany prognoz publicznych środków finansowych. Przy zastosowaniu 16 makroekonomicznych modeli HERMIN gospodarek polskich województw przeprowadzono symulacje dla okresu 2004–2020, wykorzystując dane finansowe Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju (MIR) udostępniane w latach 2008–2013. Rezultaty badania wskazały, że roczne błędy prognozy transferów unijnych na poziomie regionalnym sięgają nawet 229%, natomiast błędy prognoz alokacji osiągają poziom nawet 32%. Brak trafności prognoz transferów unijnych oraz ich zmienność powodują zniekształcenie wyników badań makroekonomicznych oddziaływania polityki spójności na procesy rozwojowe nawet o 88% w przypadku wyników rocznych i do 40% w przypadku wyników skumulowanych.
Artykuł zawiera ocenę zaawansowania prac planistycznych na terenie województwa podlaskiego. W związku z tym określono stopień pokrycia gmin województwa podlaskiego miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego na koniec 2007 r. Oceny dokonano na podstawie obowiązujących i projektowanych planów. Przy ocenie bazowano na jednym istotnym mierniku wymaganego pokrycia z punktu widzenia intensywności użytkowania i liczby istniejących funkcji.
Artykuł jest poświęcony zmianom polityki spójności, szerzej: polityki rozwoju, w okresie 2014–2020. Autor analizuje postanowienia kluczowych dokumentów mających wpływ na ostateczny kształt polityki na omawiane lata. Analizuje też zjawiska, jakie mogą spowodować wyhamowanie zmian, upatrując ich przede wszystkim w skutkach niezdecydowania i łagodności służb zarządzających, tolerujących negatywne zjawiska typu następstwo celów i inne gry prowadzące ostatecznie do wydania środków zamiast osiągania celów. Artykuł zawiera też rozważania o tym, dlaczego i w jakim stopniu istniejące zagrożenia mogą ograniczyć rewolucyjny charakter od dawna oczekiwanych reform.
Artykuł porusza zagadnienia pomiaru i oceny dobrostanu człowieka oraz rozwoju społeczno-gospodarczego, a w szczególności najrzadziej dotąd stosowaną kategorię godności życia. Kategoria ta została zdefiniowana, określono także jej relację do pozostałych kategorii: warunków, poziomu i jakości życia. Przedstawiono możliwość wykorzystania jej do oceny przestrzeni miejskich o dużym znaczeniu społecznym. Wskazano dotychczasowe zastosowanie tego pojęcia w innych obszarach nauk i możliwe kierunki poszukiwań w celu stworzenia metod badawczych i wskaźników odpowiednich do stosowania tej kategorii.
Artykuł poddaje analizie wydatki gmin województwa zachodniopomorskiego w latach 2000–2005 ze szczególnym uwzględnieniem wydatków na inwestycje i na opiekę społeczną. Gminy prowadzą dość zrównoważoną politykę wydatków, dostosowując je do uzyskiwanych dochodów. O ile jednak wydatki inwestycyjne zmieniają się w czasie, przy nasilającej się tendencji do ich ograniczania, o tyle wydatki na opiekę społeczną nieustannie (w analizowanym okresie) rosną. Mimo tego zbiorowość osób korzystających z pomocy zmniejsza się nieznacznie (a okresowo nawet się zwiększa). Co więcej, jak można przypuszczać, transfery społeczne kierowane są stale do tej samej grupy osób, bez większego rezultatu w postaci ograniczenia zakresu ubóstwa wśród mieszkańców gmin.
Reforma unijnej polityki spójności na lata 2007–2013 wpłynęła na zmiany w działaniach dostosowawczych podejmowanych w państwach członkowskich. Zmiany te – jak dowodzi analiza przeprowadzona dla UE 15, nowych państw członkowskich (ze szczególnym uwzględnieniem Polski) oraz Norwegii – przyjmują różne formy, zależnie od specyfiki krajowej. Część z nich wynika z przyjęcia nowego paradygmatu rozwoju. W artykule dokonano przeglądu zagadnień, wskazano na kwestie wymagające dalszej pogłębionej analizy.
Gospodarka turystyczna to dynamicznie rozwijający się sektor, zdolny do wchłonięcia znacznych i zróżnicowanych zasobów ludzkich, także na obszarach słabo rozwiniętych. Szanse jego rozwoju zależą nie tylko od zasobów naturalnych i kulturowych, lecz także od niezbędnej infrastruktury i odpowiedniej polityki rozwoju. Polskie zasoby naturalne były dotychczas na ogół przeceniane, kulturowe zaś nie w pełni wykorzystywane. Większa część polskiego terytorium nie dysponuje zasobami pozwalającymi na rozwój turystyki jedynie w oparciu o nie, co oznacza, że tereny te zależne są od zdolności do wykreowania produktów turystycznych i włączenia się we wspólne projekty z ośrodkami w nie zasobniejszymi. Działania państwa winny się koncentrować na obszarach już aktywnych turystycznie, wzmacniając ich pozycję konkurencyjną i wspierając tworzenie sieci współpracy (dyfuzję na pozostałe tereny).
Przedmiotem artykułu jest refleksja nad wybranymi aspektami równoważenia rozwoju Brukseli. Wielopoziomowy mechanizm zarządzania stolicą Belgii oraz charakter eskalujących w niej problemów spowodowały konieczność opracowania narzędzi, które umożliwiają lokalnym podmiotom uzyskanie większej kontroli nad procesami miejskimi. Artykuł prezentuje dwa takie narzędzia: kontrakty dzielnicowe i Regionalny Plan Rozwoju. Mimo krytyki uważane są one za cenne instrumenty polityki miejskiej, a sposób ich adaptacji oraz uzyskane efekty potwierdzają, że równoważenie rozwoju Brukseli najskuteczniej odbywa się dzięki rozwiązaniom systemowym, ale aplikowanym w najmniejszych obszarach administracyjnych miasta ? dzielnicach.
Artykuł przedstawia powiązania międzynarodowe samorządów regionu lubelskiego. Powiązania samorządu regionalnego opisane są za pomocą analizy struktury urzędu i zasad polityki intraregionalnej dotyczącej współpracy międzynarodowej władz samorządowych. Powiązania samorządów gminnych opisane są na podstawie analizy wyników ankiety przeprowadzonej we wszystkich gminach regionu. Celem badania była odpowiedź na pytanie o przygotowanie samorządów regionów peryferyjnych do integracji europejskiej i do konkurencji w otwartej gospodarce światowej.
W artykule zaprezentowany został model struktury funkcjonalno-przestrzennej w strategii rozwoju ponadlokalnego, który jest próbą przełożenia na grunt polski założeń nowego paradygmatu planistycznego, określanego w literaturze światowej jako strategiczne planowanie przestrzenne (spatial planning). Wykorzystano w tym względzie nowe regulacje prawne, określone w ustawie z dnia 15 lipca 2020 r. o zmianie ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju oraz niektórych innych ustaw, które z uwagi na swoją dużą ogólność pozwalały na autorskie podejście do ich interpretacji i implementacji. Przedstawiono różne wymiary prób integracji planowania strategicznego i przestrzennego podejmowanych w polskim systemie prawnym na przestrzeni lat, aż do czasów współczesnych. Ponadto zdefiniowano rolę strategii rozwoju ponadlokalnego w zintegrowanym planowaniu rozwoju w Polsce, a także opisano różne typy obszarów funkcjonalnych, stanowiące punkt wyjścia do różnicowania zakresu modelu struktury funkcjonalno-przestrzennej. Następnie pogłębiono opis najważniejszych elementów modelu, a także przedstawiono inne elementy wymiaru przestrzennego w nowych strategiach rozwoju ponadlokalnego. Wskazano na wartość dodaną integracji sfery planowania strategicznego i przestrzennego, która ma duże znaczenie dla poprawy ich skuteczności i efektywności oraz dla zwiększenia akceptacji społecznej wobec podejmowanych działań.
Celem artykułu jest analiza strategii podejmowanych przez ruchy miejskie w procesie reprezentacji interesów mieszkańców polskich miast. Siłą ruchów miejskich w pierwszych latach ich funkcjonowania w Polsce była ich oddolność, brak powiązań z systemem, a więc niezależność i możliwość stawiania bezkompromisowych postulatów. Z biegiem czasu podmioty te zaczęły ulegać przekształceniom, ewoluowały też wdrażane przez nie strategie reprezentacji interesów mieszkańców. Zaczynając prace badawcze nad niniejszym tekstem, autorka zakładała, że efektem analiz będzie obserwacja wyraźnego trendu od działań oddolnych do profesjonalizacji. Pogłębiona analiza zagadnienia wykazała jednak, że nie można wskazać jednolitej tendencji w kierunkach rozwoju ruchów miejskich oraz stosowanych przez nie strategiach reprezentacji interesów. Opracowanie powstało na podstawie analizy desk research, jej uzupełnieniem były indywidualne wywiady pogłębione.
W artykule przeanalizowano problem opóźnień w sporządzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w polskich gminach. Wykorzystano dane z corocznej ankiety wysyłanej do samorządów i realizowanej we współpracy Ministerstwa Rozwoju i Technologii oraz GUS. Na tej podstawie określono kategorie gmin, w których w największym stopniu można zidentyfikować zbyt długotrwałe prace planistyczne (określone w artykule jako opóźnienia w sporządzaniu planów) oraz wyodrębniono główne powody dłuższego czasu takich prac. Stwierdzono brak zróżnicowań terytorialnych w tym zakresie. Podstawowe zróżnicowanie wiąże się z liczbą ludności gmin, tj. im większa pod tym względem gmina, tym opóźnienia są również większe. Z wywiadów bezpośrednich uzyskanych z 16 gmin (na 68 powyżej 50 tys. mieszkańców, w których zidentyfikowano największą liczbę opóźnień w sporządzaniu planów) wynika, że do głównych powodów opóźnień można zaliczyć problemy związane z konsultacjami społecznymi i uzgodnieniami projektów planów, zmieniające się przepisy prawne oraz braki kadrowe w urzędach gmin. W artykule wskazano, w jakim zakresie problemy te wiążą się z szerszymi problemami polskiego systemu planowania przestrzennego. Zaproponowano również dalsze kierunki badawcze.
Sustainability of municipal finance implies steady revenue generation. Pinpointing their determinants creates the necessary background in their management and policy creation. Great municipal dependence on central government finance remains a serious challenge in the process of fiscal decentralisation. So far, studies have been focusing on the expenditure side, while revenues were treated mostly marginally. A random-effects Generalized Least Squares (GLS) panel regression for the period of 2015–2019 is estimated for targeting revenue determinants of municipalities in North Macedonia. Own and total tax revenues are modelled separately through the impact of capital expenditures, salary expenditures, active transparency index, municipality type, and local government’s ideology. The general results indicate that capital expenditure, municipal transparency, and the level of development are significant determinants of municipal revenues in both estimated models. Using such knowledge on municipal revenue reactions can help governments formulate policies that provide sustainable and effective fiscal decentralisation, lowering the pressure on central governments in developing economies.
Artykuł stanowi badanie porównawcze studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego sześciu największych miast Polski pod kątem sposobu strefowania wewnątrz poszczególnych ośrodków. Ze względu na brak szczegółowych przepisów w tym zakresie miasta te wypracowały własną metodykę strefowania. Autorzy studiów w wyznaczaniu stref kierują się trzema przesłankami: funkcjonalną, morfologiczną i administracyjną, przy czym poszczególne przesłanki w różnym stopniu determinują sposoby wyznaczania stref w badanych miastach.
The article was published in Polish in "Studia Regionalne i Lokalne", 2/2006
The title of the article may suggest that it presents issues important to the global economy, and not to a district, city, region or university. This is not the case, however, because the process of globalisation of production, services, investments, finance, the labour market and knowledge will continue over the coming years, irrespective of the scale of national protectionism. Therefore, the effects of globalisation will be experienced by everybody: countries, regions, local communities and individuals. If we want to achieve success, both as a country and as individuals, we have to be well prepared for globalisation.
Celem artykułu jest analiza związku przemieszczeń uczniów między obwodami szkolnymi ze zróżnicowaniem wyników publicznych szkół podstawowych i gimnazjów. Zagadnienie to jest rozpatrywane w szerszym kontekście nierówności edukacyjnych związanych z przestrzenną organizacją oświaty opartą na systemie tzw. obwodów szkolnych. Prezentowane w artykule wyniki badań dowodzą, że na skutek luźnego traktowania zasady rejonizacji kształcenia przez władze miejskie, dyrekcje szkół oraz rodziców i uczniów, szczególnie na poziomie gimnazjum dochodzi do intensywnych przemieszczeń uczniów między obwodami szkolnymi. Badania wykazały, że zjawisko to wyjaśnia blisko 50% zróżnicowania wyników egzaminu gimnazjalnego między gimnazjami w Poznaniu. W artykule omówiono konsekwencje tej sytuacji dla polityki edukacyjnej miasta oraz zarządzania szkołami.
Praca ma dwa cele: 1) rozpoznanie dominujących zarzutów kierowanych w skargach do sądów administracyjnych odnośnie do studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, ocena ich zasadności i skuteczności oraz klasyfikacja podmiotów wnoszących skargi; 2) wykazanie, że zdarzenia orzecznicze są powiązane ze zróżnicowaniem gmin, tj. ich charakterem (morfologią, funkcjami społeczno-gospodarczymi itp.) oraz cechami rozwoju społeczno-gospodarczego. Przeanalizowano wszystkie wydane w latach 2010–2019 wyroki wojewódzkich sądów administracyjnych dotyczące skarg na studia gminne (531). Problemem okazuje się niedookreślony przez ustawodawcę zakres ustaleń studiów, co jednak nie wpływa na stopień skuteczności podważania tych aktów przez właścicieli nieruchomości. Wykazano też wysoką koncentrację skarg w miastach wojewódzkich i ich strefach podmiejskich.
The paper explores the application of the gravity model, namely the delineation of the urban predominant influence areas via the generation of the multiplicatively weighted Voronoi diagram, to the socio-economic regionalisation and administrative territorial division of Ukraine, including the existing state of affairs and several proposals on their improvement. The research uses quantitative statistical data on interregional migration and rail passenger traffic within the country, processed via the Statistica analytics software, and a subsequent spatial analysis conducted by GIS. The findings suggest that the gravity model can serve as a tool for optimisation the administrative territorial division, as well as for the delineation of the planning regions and urban hinterlands. At the same time, it has certain limitations and should not be treated as a panacea for regional planning and development.
W artykule dokonano syntetycznej oceny zróżnicowania sytuacji mieszkaniowej w polskich gminach w kontekście zachodzących przemian demograficznych. Ponadto przedstawiono w nim autorską metodę badań typologicznych łączących mierniki dotyczące sytuacji mieszkaniowej i demograficznej dla wszystkich 2477 gmin w Polsce według stanu na koniec 2021 r. Zakres badania obejmował lata 2011–2021. W artykule zidentyfikowano, że zarówno miejskie obszary funkcjonalne, jak i gminy nadmorskie miały odrębną specyfikę w zakresie sytuacji mieszkaniowej i demograficznej, w mniejszym stopniu takie zjawisko dotykało gmin górskich. Wskazano również, że brak podejścia zorientowanego terytorialnie w Narodowym Programie Mieszkaniowym utrudnia kształtowanie krajowej polityki mieszkaniowej w sposób dostosowany do lokalnych i regionalnych uwarunkowań.
Zapewnienie odpowiedniego poziomu dostępności transportowej obszarów peryferyjnych jest jednym z największych wyzwań polityki regionalnej i lokalnej. Wyższa dostępność wpływa pozytywnie na atrakcyjność danego obszaru jako miejsca do życia oraz kreuje sprzyjające warunki do prowadzenia działalności. Przykładem regionu położonego peryferyjnie, a zarazem problemowego w sferze społeczno-gospodarczej, jest aglomeracja jeleniogórska. Celem artykułu jest zbadanie zasadności implementacji kolei miejskiej w obszarze funkcjonalnym Jeleniej Góry oraz określenie zasięgu jej funkcjonowania w ramach kształtowania zrównoważonej mobilności w subregionie karkonoskim. Istotną część pracy stanowi prezentowana autorska koncepcja Karkonoskiej Kolei Miejskiej stanowiąca odniesienie do dawniej publikowanych planów utworzenia jeleniogórskiej kolei aglomeracyjnej.
Podejmowanie decyzji w sytuacji konfliktowej w praktyce polityki publicznej najczęściej kojarzy się z konfliktem interesów. Jedną z częstych form tego konfliktu jest tzw. zjawisko NIMBY, które stało się przedmiotem zainteresowania głównie ze względu na charakterystyczne cechy przestrzenne konfliktów. Bardzo bogatą bazę badań empirycznych dostarczyły polskie nauki geograficzne, co w niniejszym artykule pozwoliło na podjęcie próby analizy konfliktów typu NIMBY również pod kątem różnych interesów zbiorowych. Hipotetycznie, na tej podstawie możliwe byłoby znalezienie nowego podejścia do rozwiązywania tychże konfliktów nie tylko na etapie uczestnictwa interesariuszy, lecz także za sprawą kryteriów merytorycznych. Przy podejmowaniu tych decyzji należy przede wszystkim sprawdzić, czy w grę wchodzą uzasadnione interesy ponadindywidualne (grupowe), gdyż niekiedy uzasadnienie to jest wątpliwe i w rzeczywistości może być tylko interesem jednostki. Różne rodzaje interesów indywidualnych są w sposób uzasadniony kolektywizowane według różnych kryteriów. Jeśli chodzi o interesy uzasadnione, może dojść do konfliktu między pionowo zróżnicowanymi podmiotami tychże. Jednak, nawet w tym przypadku, wyższa pozycja hierarchiczna jednego z podmiotów nie może sama w sobie oznaczać pierwszeństwa dla jego interesu. Podobnie jak w przypadku konfliktu usytuowanego horyzontalnie, decydująca jest treść: interesy o większym stopniu substancjonalności powinny być uprzywilejowane: te z poziomu wartości indywidualnych, takich jak ludzkie życie, zdrowie itp., muszą pozostawać nadrzędne wobec interesów o charakterze ekonomicznym itp., te zaś – wobec zwykłych interesów krótkotrwałych. Jak się okazuje, to właśnie stopień uzasadnionych kolektywizowanych interesów ponadindywidualnych, a nie zwykłe preferowanie tychże tylko na podstawie pozycji ich podmiotów w hierarchii pionowej, jest podstawowym kryterium oceny preferencji w podejmowaniu decyzji w konfliktach interesów publicznych.
Celem artykułu jest teoretyczna analiza istoty i cech kapitału terytorialnego. Artykuł analizuje ramy konceptualne tego pojęcia, by na tak określonej podbudowie wskazać jego oryginalność i wartość dodaną. Zastosowana metoda badawcza to przegląd i analiza literatury przedmiotu. Koncepcja kapitału terytorialnego łączy w sobie wiele ustaleń endogenicznych podejść do rozwoju. Jej oryginalność wynika z holistycznego i komplementarnego spojrzenia na zasoby terytorialne, kreujące nowe trajektorie rozwoju i budujące różnorodność terytorialną. Koncepcja ta podkreśla znaczenie relacji sieciowych i niematerialność zasobów wraz z ich zakorzenieniem. Eksponuje znaczenie specyficzności miejsca oraz terytorialnych zdolności do tworzenia nowych wartości i zasobów. Jest ona podstawą zorientowanej terytorialnie polityki rozwoju (place based policy).
Ewaluacja jest istotnym elementem cyklu polityk publicznych, dostarczającym informacji na potrzeby poprawy efektywności polityk wdrażanych i projektowania przyszłych. W Polsce od co najmniej 15 lat mówi się o potrzebie dyfuzji tej praktyki z pola funduszy strukturalnych do innych obszarów działania państwa. Choć jednym z takich oczywistych kierunków dyfuzji jest samorząd lokalny, to o ewaluacji na tym szczeblu wiadomo bardzo niewiele, a w opracowaniach podsumowujących praktykę ewaluacji w Polsce wątek ten jest w ogóle pomijany. Celem tego badania były oszacowanie skali i charakterystyka praktyk ewaluacji w okresie 2010–2021 w miastach na prawach powiatu. Analizy oparto na udostępnionych przez urzędy miast informacjach o przeprowadzonych badaniach ewaluacyjnych. Z 55 miast, które udało się objąć analizą, 62% realizowało ewaluację i w sumie zrealizowało 469 badań. Zaobserwowano także systematyczny wzrost liczby badań oraz liczby miast je realizujących. Wśród dominujących obszarów tematycznych znalazły się budżet obywatelski, polityka społeczna oraz strategia rozwoju. Zbliżone okazały się udziały badań realizowanych wewnętrznie i zlecanych firmom zewnętrznym. Badania procesów wdrażania interwencji dominują natomiast nad ewaluacjami efektów interwencji. Niniejsze badanie może stanowić punkt wyjścia do dalszych, bardziej szczegółowych analiz organizacji procesu ewaluacji i jej wykorzystania w samorządzie lokalnym.
Celem opracowania jest sprawdzenie, w jaki sposób i na jakim etapie ewolucji polityki spójności obszary wiejskie zostały do niej włączone, w wyniku czego uzyskały przestrzeń do wzmacniania swojej podmiotowości. Rozważaniom poddano także rolę instrumentu terytorialnego – Rozwoju Lokalnego Kierowanego przez Społeczność (RLKS). Weryfikację problemu badawczego przeprowadzono, sięgając po przegląd literatury i dokumentów legislacyjnych UE oraz materiał empiryczny z dwóch projektów ewaluacyjnych. Wskazano, że poszerzenie zakresu polityki spójności o cel spójności terytorialnej miało szczególne znaczenie dla obszarów wiejskich. W perspektywie finansowej 2014–2020 dzięki terytorializacji polityki spójności – postrzeganej dotychczas jako głównie miejskiej – obszary wiejskie mogły zacząć w niej uczestniczyć. Udowodniono, że RLKS wzmacnia poczucie sprawstwa społeczności lokalnych.
Globalisation – characterised by dynamic economic growth, increasing exploitation of the natural environment, and deepening social inequalities – brings negative consequences and is strongly perceptible also in local communities. A new approach to development policy based on the idea of sustainable development must be incorporated into local governments’ strategies, programmes, and actions. We adopted exploratory approach to determine the level and identify the spatial patterns of sustainable development of Polish poviats. The aggregated (synthetic) indicators of economic, social, and environmental development were developed to analyse the spatial patterns of the poviats’ development trends. Our research shows that in Poland there are overwhelmingly more poviats characterised by lower development than those better developed in all three analysed categories. Hierarchical analysis using the Ward’s method revealed that Polish poviats can be divided into three relatively homogeneous clusters in terms of development levels. The largest group consists of poviats characterised by the relatively lowest level of sustainability in economic and social areas, and the highest – by environmental development. Analyses using the Moran method made it possible to determine the so-called spatial regimes of clusters. The captured spatial relationships indicate that selected poviats have a significant impact on the level of development in the neighbouring poviats.
Artykuł ma na celu poznanie preferencji mieszkańców Polski i postrzegania przez nich faktycznych stylów lokalnego przywództwa politycznego w Polsce w minionych dekadach. W szczególności analizuje się w nim wielkość luki pomiędzy preferowanymi i postrzeganymi stylami przywództwa. W artykule wykorzystuje się klasyfikację opracowaną przez Petera Johna i Alistaira Cole’a, wyróżniającą style bossowski, wizjonerski, zachowawczy i koncyliacyjny. Podstawowy materiał empiryczny pochodzi z ogólnopolskiego sondażu mieszkańców przeprowadzonego w grudniu 2022 r. oraz z badań ankietowych w kilku miastach – studiach przypadków – przeprowadzonych wiosną i latem 2023 r. Dodatkowo wykorzystano wcześniej publikowane wyniki badań prowadzonych za pomocą zbliżonych metod. Wyniki wskazują na rosnące preferencje dotyczące stylu koncyliacyjnego, zakładającego inkluzywność, zarówno jeśli chodzi o wybór celów strategicznych, jak i sposoby realizacji polityk miejskich. Wielkość „luki oczekiwań” wyjaśniana jest za pomocą cech społeczno-demograficznych respondentów (wiek, wykształcenie) oraz wielkości miasta. Młodsi oraz lepiej wykształceni respondenci w szczególnie dużym stopniu oczekują, że burmistrzowie będą chcieli angażować różnych interesariuszy w tworzenie i wdrażanie polityk lokalnych, a jednocześnie są bardziej krytyczni w ocenie rzeczywistych zachowań władz lokalnych.
Przedmiotem opracowania są przemiany kapitału ludzkiego w województwie śląskim i tworzenie się fundamentów klasy kreatywnej. W pierwszej części przedstawione zostaną teoretyczne podstawy kapitału ludzkiego i klasy kreatywnej oraz historia i specyfika najważniejszych grup społecznych na Śląsku, a w drugiej – przytoczone wyniki badań przeprowadzonych w latach 2010–2011. Badani przedsiębiorcy, eksperci i decydenci regionalni zgodnie dostrzegają istnienie klasy specjalistów oraz aktywnych jednostek, którzy działają na poziomie przedsiębiorstw i społeczności lokalnych. Potwierdza to przyjęte założenie o enklawowym charakterze procesu powstawania klasy kreatywnej na Śląsku.
Artykuł ten jest omówieniem najważniejszych treści trzeciego raportu o spójności ekonomicznej i społecznej. Autor dołożył starań, by wyraźnie rozdzielić przedstawienie zawartości raportu od własnych uwag i komentarzy, które zamieszczono w ostatniej części opracowania. Trzeci raport o spójności ukazał się w szczególnym momencie: w toku ostrej debaty nad przyszłością polityki spójności Unii oraz tuż przed poszerzeniem o 10 nowych państw członkowskich. Raport składa się z czterech głównych części:
Część pierwsza (spójność, konkurencyjność, zatrudnienie i wzrost sytuacja i trendy) omawia osiągnięty w Unii poziom spójności społecznej, ekonomicznej i terytorialnej oraz czynniki wzrostu. Część drugą poświęcono analizie wpływu, jaką na spójność Unii mają polityki wewnętrzne państw członkowskich. Część trzecia koncentruje się z kolei na omówieniu wpływu polityk Wspólnoty na konkurencyjność, zatrudnienie i spójność. Czwarta część zajmuje się ogólnym wpływem polityki spójności na Unię, podejmuje też sprawę skutków poszerzenia. Propozycja Komisji Europejskiej w sprawie polityki spójności na następny okres planistyczny została przedstawiona w streszczeniu dokumentu. Raport jest poprzedzony streszczeniem i opatrzony aneksami statystycznymi. Większości analiz dokonano na podstawie danych z lat 90., aczkolwiek zwłaszcza w analizach jakościowych pojawiają się liczne odwołania do obecnego okresu planistycznego.
Wielokulturowość to polityka społeczna, która polega na neutralności kulturowej państwa. W Zachodniej Europie powstały duże środowiska imigrantów wywodzących się z pozaeuropejskich kultur. Państwa Starego Kontynentu zareagowały na to wprowadzeniem polityki wielokulturowości. Jednak wiele zachowań emigrantów godziło w prawa człowieka, choć równocześnie odpowiadało wymogom wielokulturowości. Z powodu dużego dystansu kulturowego między społeczeństwami europejskimi a imigranckimi integracja przybyszów okazała się trudniejsza, niż oczekiwano. Współcześnie obserwujemy kontestację polityki wielokulturowości, ale nie jej odrzucenie. Nowa polityka społeczna powinna sprzyjać adaptacji imigrantów do politycznych i ekonomicznych instytucji, a przy tym uwzględniać kluczową wartość, jaką są prawa człowieka.
Artykuł zawiera porównanie zmian zachodzących we wschodnich obszarach Polski i Niemiec na przestrzeni ostatnich lat. Podjęto w nim próbę wskazania najważniejszych problemów tych obszarów i ich wpływu na procesy rozwoju gospodarczego. Trajektorie rozwojowe wschodnich regionów Polski i Niemiec zostały przedstawione w kontekście procesów zjednoczenia i transformacji, z odniesieniem do polityki prowadzonej przez władze publiczne. We wnioskach sformułowano ocenę istotności i skali problemów dotykających wschodnich obszarów Polski i Niemiec, w tym próbę oceny skuteczności polityki regionalnej.
The aim of the work was to analyse the essence of recreational resources as a component of ecosystem services for the planning and development of recreation within the protected areas of Ukraine. This study highlights the features and essence of the ecosystem services concept. The classification, characteristics and possibilities of cultural ecosystem services usage of protected areas are assessed, and the location and importance of recreational services are emphasized. Theoretical and methodological approaches to the recreational ecosystem services assessment of protected areas were performed using GIS tools. The negative consequences of the Russian Federation military aggression on the protected areas of Ukraine and the ecosystem services decline are considered. The main advantages and obstacles of implementing the ecosystem services concept for planning the recreation development of the Ukrainian nature reserve fund are discussed.
O przewadze konkurencyjnej regionu, poza posiadanymi zasobami naturalnymi, w dużym stopniu mogą zadecydować jakość i kompetencje władz lokalnych i regionalnych. Aby w pełni wykorzystać potencjał regionu, niezbędne jest ich zaangażowanie i aktywność m.in. w zakresie prowadzenia prawidłowej polityki informacyjnej. Znajduje to swoje potwierdzenie w badaniach ogólnopolskich, w których 67% ankietowanych uznało, iż stworzenie systemu informacyjnego pozwalającego na podejmowanie szybkich i trafnych decyzji jest czynnikiem decydującym o skuteczności zarządzania firmą. Warto zatem zastanowić się, jak przedsiębiorstwa województwa zachodniopomorskiego postrzegają rolę i działalność władz lokalnych na tym polu. Samorządy bowiem odgrywają szczególną rolę wśród dostawców informacji gospodarczych, należąc do grupy takich podmiotów, które w ramach istniejącego układu prawnego i administracyjnego powinny aktywnie kształtować warunki rozwoju działających na ich terenie firm. Niniejszy artykuł przedstawia wyniki badań dotyczące oceny polityki informacyjnej prowadzonej przez samorządy terytorialne województwa zachodniopomorskiego.
Artykuł przedstawia ocenę wpływu polityki spójności na dyfuzję procesów rozwojowych w otoczeniu dużych miast. Ewaluację przeprowadzono w dwóch ujęciach: jako analizę zmiany wskaźników metropolitalnej i regionalnej koncentracji ludności, przedsiębiorstw, pracujących i dochodów własnych gmin oraz jako analizę oddziaływania polityki spójności na rozwój gmin położonych w otoczeniu dużych miast. Analizy opracowano na podstawie wyników ankiety skierowanej do władz gmin. W pierwszym ujęciu wykorzystano podział zasięgu oddziaływania miasta na dwie strefy – obszar metropolitalny oraz region metropolitalny (ten drugi uwzględniono wyłącznie w przypadku ośrodków wojewódzkich). To ujęcie pokazało brak wpływu polityki spójności na zachodzące procesy koncentracji lub dekoncentracji w wyróżnionych skalach przestrzennych. Natomiast drugie – umożliwiło wskazanie tych kategorii interwencji publicznej, które mają relatywnie największy wpływ na dyfuzję procesów rozwojowych z miast do ich otoczenia.
Artykuł prezentuje nową technikę analizy ryzyka. Analiza Zagrożenia Ludności
i Mienia (People and Property Hazard Analysis – PPHA) jest probabilistyczną, półilościową techniką, nieskomplikowaną i łatwą do zastosowania. Zapewnia bardziej precyzyjne szacunki poziomu ryzyka niż Wstępna Analiza Zagrożeń (Preliminary Hazard Analysis – PHA) – prawdopodobnie najbardziej powszechnie wykorzystywana przez jednostki samorządu terytorialnego w Polsce. PPHA można zastosować w analizie wszystkich wspólnot i organizacji. Celem nowej techniki jest zapewnienie narzędzia, które wesprze decydentów w efektywnym alokowaniu ograniczonych zasobów w szerokim wachlarzu potencjalnych inwestycji mogących obniżać ryzyko. Uzupełnienie artykułu stanowi aktywny formularz zawierający dane wejściowe i wyliczenia potrzebne do oszacowania ryzyka dla przykładowych zagrożeń przedstawionych w jego treści. Ma on również ułatwić stosowanie techniki PPHA w praktyce.
W ostatnich latach w otoczeniu największych polskich miast i zespołów miejskich zachodzą intensywne procesy suburbanizacyjne. Do gmin stref podmiejskich napływają nowi mieszkańcy, zaś niezagospodarowane dotąd tereny podlegają silnym przekształceniom funkcjonalnym, głównie w kierunku jedno- i wielorodzinnej zabudowy mieszkaniowej. Zjawiska suburbanizacyjne, zwłaszcza te o charakterze żywiołowym i rozproszonym (urban sprawl), wiążą się z występowaniem licznych negatywnych procesów, z którymi borykają się nie tylko mieszkańcy, ale także władze gmin podmiejskich. Artykuł prezentuje wyniki analizy wpływu projektów realizowanych w ramach polityki spójności Unii Europejskiej okresu programowania 2004–2006 na przeciwdziałanie niekorzystnym skutkom suburbanizacji w potencjalnych strefach suburbanizacyjnych dużych polskich miast. Wyniki analizy świadczą o koncentracji podejmowanych działań na zaspokajaniu bieżących potrzeb mieszkańców stref podmiejskich oraz znikomym ukierunkowaniu projektów na długofalowe zapobieganie negatywnym skutkom procesów suburbanizacyjnych.
Artykuł jest poświęcony roli lokalnej elity politycznej w procesie rozwoju lokalnego, przedstawionej na przykładzie trzech gmin. Autorka koncentruje uwagę na związku pomiędzy świadomością społeczno-gospodarczą radnych a strategią rozwoju gminy. Rozważania autorki sprowadzają się do konfrontacji pomiędzy subiektywnie postrzeganymi przez lokalnych decydentów słabymi i mocnymi stronami badanych gmin, strategią ich rozwoju oraz kierunkami podejmowanych działań. Analiza strategii rozwoju w trzech gminach ukazuje odmiennie podejście do planowania strategicznego, wynikające z różnych postaw radnych wobec kreowania postępu gospodarczego, które mają zasadniczy wpływ na funkcjonowanie układów lokalnych.
Celem artykułu jest, po pierwsze, przedstawienie wyzwań rozwojowych stojących przed dużymi polskimi miastami, a po drugie – ocena, w jakim stopniu interwencja publiczna podejmowana w ramach polityki spójności w okresie programowania 2004–2006 im odpowiadała. Analizie poddano następujące aspekty tej interwencji: wielkość nakładów według dziedzin i rodzaju beneficjentów oraz ich lokalizacji w różnych typach dużych miast. W rezultacie można stwierdzić, że struktura interwencji tylko w części adresowała wyzwania związane ze współczesną gospodarką informacyjną, co wynikało z relatywnie słabego wsparcia dla rozwoju potencjału innowacyjnego miast oraz służącego mu rozwoju ich funkcji metropolitalnych. Największe nakłady polityki spójności w badanym okresie przeznaczono na rozwój infrastruktury wodno-ściekowej i transportowej, co związane było z koniecznością nadrabiania wieloletnich zapóźnień cywilizacyjnych w tych dziedzinach. Do pozytywnych aspektów można natomiast zaliczyć dopasowanie struktury interwencji do charakterystyki poszczególnych typów miast. Ponadto należy zwrócić uwagę, że większe wsparcie trafiło do największych miast, co wynikało m.in. z dużego zaangażowania ich władz w pozyskanie środków zewnętrznych, podczas gdy w części mniejszych ośrodków miejskich ważnym beneficjentem pomocy były duże zakłady przemysłowe.
W publikacji przedstawiono zasady ochrony i kształtowania krajobrazu osiedli wiejskich sformułowane na podstawie literatury. Zagadnienia te skonfrontowano następnie z zapisami planu miejscowego oraz ze zmianami, jakie rzeczywiście zaszły na badanym obszarze od czasu uchwalenia planu. Obszar badań objął gminę wiejską położną w południowej części Lubelszczyzny. Na ostatnim etapie pracy określono stopień, w jakim zapisy obowiązującego planu są realizowane przez nowe formy zagospodarowania. W efekcie zidentyfikowano szereg problemów związanych zarówno z nieprawidłowościami i brakami w zapisach planów miejscowych, jak i niespójnościami zapisów planistycznych z rzeczywistym zagospodarowaniem terenu gminy. Wskazane zostały również postulowane kierunki zmian w polityce przestrzennej gminy.
W artykule zaprezentowano wyniki analiz dotyczących planowania przestrzennego w gminach z końca 2004 roku, udostępnionych dzięki uprzejmości Departamentu Ładu Przestrzennego i Architektury w Ministerstwie Transportu i Budownictwa, a uzyskanych w ankiecie GUS. Omówiono pokrótce najważniejsze wskaźniki obrazujące zaawansowanie prac planistycznych, zwłaszcza opracowanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Przeanalizowano też szeroki zakres czynników, głównie społeczno-ekonomicznych, mogących wpływać na stan planowania przestrzennego. Na podstawie przeprowadzonych badań sformułowano wnioski praktyczne dla polityki regionalnej.
The article was published in Polish in "Studia Regionalne i Lokalne", 2/2009
The paper critically discusses several widespread views about regional development and how it can be stimulated by regional policy. It is argued that in the current development paradigm it is neither possible nor expedient to achieve regional convergence, which in effect would lead to a deep change in understanding the very assumptions of the EU Cohesion policy. It is indicated that external stimuli do not lead to an accelerated growth in lagging regions, which is especially true in the case of infrastructural projects, especially those which are related to incidental events, like expositions or sports championships. One of the most broadly used models for an ex ante evaluation – the HERMIN model – is also discussed.
The article was published in Polish in "Studia Regionalne i Lokalne", 2/2006
The quality of the delivery system – along with theoretical underpinnings, development strategy and the country’s institutional system – has a decisive influence on EU regional policy implementation. An analysis of the management system of the Integrated Regional Development Programme (IROP) shows that there are definitely more weak than strong points. The main weaknesses include: strong centralisation and ‘red tape’, far exceeding the usual practices in the EU; not transparent, politically sensitive project selection and time-consuming procedures; unclear allocation of responsibility, high costs imposed on beneficiaries, low managerial skills, and, finally, conflicting solutions with existing legal distribution of powers between regional government and regional representative of the central government. Implementation effects of 2004–2005 confirm that the delivery mechanism fails to meet expectations.
Absorpcja unijnej pomocy strukturalnej, dostępnej w latach 2007–2013, stwarza dla naszego kraju ogromne możliwości rozwojowe, perspektywę poprawy jakości życia społeczeństwa. Aktywnie i rozsądnie prowadzona polityka regionalna przy pełnym wykorzystaniu funduszy strukturalnych przyczyni się do poprawy infrastruktury, rozwoju polskich małych i średnich przedsiębiorstw oraz restrukturyzacji obszarów wiejskich. Problem zdolności regionów naszego kraju do pełnego i efektywnego wykorzystania środków pomocowych zasługuje na baczną uwagę. Niniejszy artykuł – napisany na podstawie doświadczeń z wdrażania Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego – wskazuje na niektóre zagrożenia obniżające pełną i optymalną absorpcję funduszy strukturalnych. Bariery te zostały zidentyfikowane w oparciu o wyniki ankiet przeprowadzonych w jednostkach samorządu terytorialnego województwa świętokrzyskiego.
The article was published in Polish in "Studia Regionalne i Lokalne", 3/2008
Public space of the post-modern epoch is a conglomerate or blend of discontinuous functions, a collection of loosely connected fragments, increasingly more frequently unrelated to a city. People compose for themselves their own town from individual trajectories that are outlined by means of motor roads. Neo-liberal logic of city development recognizes the rule of spontaneity wherever the interest of big capital groups dominates, pushing onto the sidelines the more important task of contemporary urban planning – the protection and development of public spaces. Due to the crisis it is undergoing at present (commercial pressure), the efforts are taken to regain its social and spatial significance. The purpose of these transformations is bonding public spaces with broader surroundings (with open terrains, waterside zones, promenades, playgrounds, etc). Such recomposition is part of a regeneration process that unites the city and reconstructs the identity of the place where relationships of inhabitants with their urban environment were not completely abandoned.
Artykuł przedstawia analizę pozyskiwania i wydatkowania środków unijnych przez samorząd miasta Lublina w pierwszym okresie akcesyjnym (2004–2006), przez wskazanie wpływu zewnętrznego finansowania na poprawę konkurencyjności i atrakcyjności miasta oraz tworzenie warunków dyfuzji procesów rozwojowych w układzie miasto-region.
Od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej w 2004 r. polskie województwa stały się podmiotami wspólnej polityki regionalnej, w ramach której otrzymują na realizację jej podstawowych celów coraz większe środki z unijnego budżetu. Jak pokazało doświadczenie poprzedniego okresu programowania, dla efektywnej absorpcji tychże funduszy oraz zagwarantowania rzeczywistych, pozytywnych efektów ich wykorzystania niezbędny jest odpowiednio konstruowany i sprawnie funkcjonujący system instytucjonalny. Na system ten składają się z jednej strony procedury dotyczące programowania, zarządzania, finansowania, kontroli itp., z drugiej – faktyczne działanie wszystkich zaangażowanych podmiotów. Artykuł zawiera główne wnioski z badań prowadzonych w 2008 roku. Celem badań była analiza doświadczeń wdrażania funduszy strukturalnych przeznaczonych dla regionów w latach 2004–2006, w tym w szczególności identyfikacja głównych porażek, oraz poznanie zakresu wykorzystania związanych z nimi doświadczeń przy kształtowaniu modelu implementacji funduszy w kolejnej perspektywie budżetowej 2007–2013. Przedstawione zostały także procedury tworzenia szesnastu Regionalnych Programów Operacyjnych oraz priorytety przyjęte w ich ramach przez samorządy
poszczególnych województw.
Niniejszy artykuł ukazuje ewolucję układu urbanistycznego Tbilisi – obecnej stolicy Gruzji (ang. Georgia; gruz. Saqartwelo) – na przestrzeni dziejów. Struktura tekstu zachowuje chronologiczny układ wydarzeń od powstawania miasta. Omówiono także jego urbanistyczną specyfikę, wynikającą z lokalizacji Tbilisi w kotlinie rzeki Mtkwari (znanej w Polsce pod nazwą Kura). Na zakończenie dokonano ogólnego przeglądu podstaw prawnych rozwoju miasta z początku XXI w. Determinują one bowiem praktyczne możliwości wykorzystania urbanistycznego dziedzictwa stołecznego miasta. Tekst oparty jest na dokumentach rewitalizacji urbanistycznej Tbilisi, jakie opracowano na początku 2000 r. w ramach projektu współfinansowanego przez Radę Europy i Gruzińską Fundację Ochrony Dziedzictwa Kulturowego. Wyniki badań opublikowano w 2001 r. w gruzińsko-francusko- i angielskojęzycznych materiałach specjalistycznych (Tumaniszwili 2001). Kolejne źródła to materiały empiryczne gromadzone w Tbilisi w okresie 2003–2006 (w ramach realizowanego tam międzynarodowego projektu AIA) oraz uzyskane metodą kwerendy w gruzińskich i zagranicznych bibliotekach w latach 1998–2008
Artykuł omawia wybrane narzędzia polityki spójności stymulujące współpracę między miastami. Analizowane są programy z okresu 2004–2006: INTERRREG oraz URBACT. W przypadku programów INTERREG analiza dotyczy największych polskich miast (31 najludniejszych miast oraz konurbacja śląska i Trójmiasto), natomiast w przypadku URBACT wszystkich miast, które były beneficjentami programu. Efekty projektów tego typu mają z reguły miękki charakter, polegający na transferze dobrych praktyk, budowaniu potencjału instytucjonalnego oraz kapitału ludzkiego. W tym zakresie efekty badanych projektów należy oceniać jako co najmniej zadowalające, choć liczba i skala zrealizowanych przedsięwzięć nie pozwala na wystąpienie wyraźnych i mierzalnych efektów w skali całego kraju.
Artykuł prezentuje wyniki badania, którego celem była ocena użyteczności ewaluacji realizowanych na potrzeby regionalnych programów operacyjnych 2007–2013 (RPO). Badanymi elementami, składającymi się na użyteczność ewaluacji, były: jakość, adekwatność i wiarygodność wniosków wynikających z ewaluacji. Badanie zrealizowano w formie analizy dokumentów na reprezentatywnej próbie 71 raportów ewaluacyjnych ukończonych w latach 2008–2012. Wyniki badania pokazują, że wiele raportów nie dostarcza istotnych rekomendacji oraz nie udziela odpowiedzi na kluczowe pytania badawcze. Najczęściej w trakcie ewaluacji nie udaje się odpowiedzieć na pytanie o wpływ RPO na rozwój społeczno-gospodarczy województw. Zaobserwowana niska użyteczność dokonywanych ocen stanowi podstawę do sformułowania wniosków o negatywnych trendach w rozwoju systemu ewaluacji RPO, obejmujących nastawienie systemu na dostarczanie prostych informacji i „produkcję raportów”, a nie zaspokajanie faktycznego popytu na wiedzę.
W ostatnich dekadach, zwłaszcza w Europie, następuje ożywienie tożsamości narodowej i regionalnej mniejszych grup etnicznych prowadzące w wielu przypadkach do zmiany sytuacji językowej i do starań na rzecz zahamowania, a nawet odwrócenia procesów asymilacji językowej. Artykuł opisuje poszczególne przypadki ruchów narodowych/regionalnych mających w programie kwestię językową oraz proponuje typologię regionów i krajów z punktu widzenia sytuacji językowej. Kwestia językowa występuje też na poziomie Unii Europejskiej. Instytucje UE starają się łączyć ideologiczną zasadę wielojęzyczności (równości oficjalnych języków państw członkowskich) z pragmatyzmem polegającym na minimalizacji liczby języków roboczych. Na poziomie „obywatelskim” Unia wspiera model wielojęzyczności mieszkańców jako sposób na ułatwienie funkcjonowania wspólnego rynku pracy, towarów, usług i kapitału przy zachowaniu tożsamości kulturowej państw członkowskich. W poszczególnych krajach polityka językowa jest w gestii władz państwowych, brak jest wspólnych zasad obowiązujących na terenie całej UE, czego efektem są różnice między krajami w podejściu do języków mniejszości etnicznych.
Artykuł porusza problem obserwowanego oraz możliwego wpływu Wspólnej Polityki Rolnej na modernizację polskiego rolnictwa oraz zmianę kondycji i postaw społeczno-politycznych rolników. Od czasu akcesji stosunek rolników do UE wyraźnie ewoluował: z grupy najbardziej eurosceptycznej stali się niemal euroentuzjastami. Realnie odnotowanymi skutkami przystąpienia do Unii jest poprawa sytuacji rolnictwa i gospodarstw rolnych, stabilizacja dochodów rolników, co w efekcie łagodzi napięcia społeczne. Zmienia się też samo rolnictwo, od początku lat 90. następuje polaryzacja struktury obszarowej, koncentracja produkcji w gospodarstwach najmniejszych, dualizacja rolnictwa. Istnieje obawa, że nie wszystkie możliwości stwarzane przez WPR zostaną wykorzystane, gdyż rolnicy chętnie robią użytek z tradycyjnych działań WPR, natomiast z rezerwą podchodzą do działań nowych, składających się na tzw. politykę wiejską.
Zinstytucjonalizowany proces rewitalizacji to ważne narzędzie spółczesnej polskiej polityki publicznej. Realizowane w jego ramach programy wedle deklaracji władz samorządowych mają na celu wsparcie rozwoju tak zwanych obszarów zdegradowanych oraz walkę z wykluczeniem społecznym ich mieszkańców. Jak pokazuje jednak analiza gminnych programów rewitalizacji (GPR) uchwalonych w największych miastach, zaplanowana rewitalizacja często prowadzi raczej do inspirowania gentryfikacji przestrzeni zurbanizowanej, a tym samym sprzyja nie inkluzji, a segregacji społecznej. Celem artykułu jest wskazanie związków między rewitalizacją i gentryfikacją na podstawie analizy treści i założeń programów miejskiej odnowy. W opracowaniu wykorzystano literaturę przedmiotu oraz wybrane GPR.
Celem niniejszego artykułu jest eksploracyjna analiza przestrzennej alokacji środków na kapitał ludzki na poziomie lokalnym w Polsce. W szczególności analiza ta dotyczy przestrzennej dystrybucji środków Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (POKL 2007–2013). Kolejne etapy badania obejmują: ekstrapolację na poziom lokalny (gminny) zastosowanego w POKL algorytmu podziału funduszy między regiony; porównanie alokacji bazującej na danych sprzed rozpoczęcia programu z analogiczną alokacją tych samych środków w oparciu o wskaźniki z okresu po zakończeniu programu (metoda „przed–po”); porównanie intencjonalnej alokacji środków POKL z obserwowaną, faktyczną absorpcją funduszy na poziomie lokalnym w latach 2007–2015. Analiza przeprowadzona w niniejszym artykule dowodzi, że ostateczny efekt alokacji POKL na szczeblu lokalnym nie jest prostym „przedłużeniem” rządowej wizji podziału wyrażonej za pomocą algorytmu. Absorpcja środków w ujęciu per capita była bardzo zróżnicowana między gminami w ramach poszczególnych województw, przy czym niekoniecznie więcej środków trafiło do obszarów szczególnie obciążonych strukturalnie (w rozumieniu rządowego algorytmu). Analiza „przed–po” prowadzi do wniosku, że w badanym okresie dysproporcje rozwojowe w wymiarze terytorialnym uległy pogłębieniu. Dotyczy to zarówno rosnącego dystansu między wschodnią i zachodnią Polską, jak i zapaści rozwojowej obszarów tzw. wewnętrznych peryferii.
The aim of this paper is to evaluate the symmetry of demand and supply shocks affecting Polish voivodeships and to assess the risk of asymmetric shocks in the future. The study employs the SVAR-based Blanchard and Quah (1989) decomposition as modified by Bayoumi and Eichengreen (1992), and uses a new method of estimating quarterly GDP by voivodeships. The results point to a relatively high symmetry of shocks and a rather low risk of their occurrence. Shock asymmetry does not appear to be strongly related to differences in production structures, which is claimed in most theoretical approaches, including the Optimum Currency Areas Theory.
Europejska pomoc regionalna zwiększała się równolegle do postępów w integracji europejskiej. Środki skierowane na zwiększenie spójności społeczno-ekonomicznej i redukcję zróżnicowań w ramach UE uległy więcej niż podwojeniu w kategoriach względnych od lat 80., czyniąc z polityki rozwoju drugi co do ważności obszar interwencji w UE. Większość funduszy rozwojowych została przeznaczona na regiony należące do Celu 1, tj. regiony o poziomie PKB per capita kształtującym się poniżej 75% średniej unijnej. Mimo to europejska polityka rozwoju podlega krytyce ze względu na brak zwyżkowej tendencji we wspieranych regionach oraz niewystępowanie konwergencji regionalnej. Niniejsze opracowanie ocenia, wykorzystując analizę danych panelowych i przekrojowych, dotychczasowe niepowodzenia europejskiej polityki rozwoju w osiąganiu celu zapewnienia większej spójności społeczno-gospodarczej za pomocą zbadania, w jaki sposób wsparcie z europejskich funduszy strukturalnych jest przydzielone na różnorodne działania w regionach Celu 1. Stwierdziliśmy, że pomimo koncentracji środków rozwojowych na infrastrukturę i, w mniejszym stopniu, na wspieranie przedsiębiorczości, efekty wydatków w ramach tych dwóch kierunków działań są nieznaczne. Wsparcie w dziedzinie rolnictwa oddziałuje pozytywnie na wzrost, ale efekty te szybko zanikają. Jedynie inwestycje w edukację i kapitał ludzki które reprezentują zaledwie 1/8 całkowitych zobowiązań finansowych charakteryzuje pozytywny i statystycznie istotny związek ze wzrostem gospodarczym.
Po rozbiorze Polski w 1795 r. zachodnie tereny kraju – głównie Wielkopolska – stały się częścią państwa pruskiego. Polska i Prusy należały do wschodnioeuropejskiego kompleksu gospodarczego, ale Prusy były nieco lepiej rozwinięte gospodarczo i lepiej zorganizowane. W XIX w. pruskie elity były nastawione romantycznie i prowadziły politykę bastionu zorientowaną na obronę Niemczyzny przed naporem Słowian. Pruskie państwo odgrywało wiodącą rolę w gospodarce i podporządkowało ją celom militarnym. Przykład państwa pruskiego był szczególnie popularny wśród polskich elit na początku XX w. Na podstawie pruskich wzorów Polacy uczyli się, że głównym aktorem nie jest jednostka, ale państwo. Przypadek państwa pruskiego był po 1918 r. źródłem inspiracji dla ideologii narodowej. Badania nad polskimi gminami dowodzą, że wpływ zaboru pruskiego na współczesny rozwój Polski był raczej szkodliwy niż wspierający.
Artykuł opisuje problem zanieczyszczenia środowiska we współczesnym świecie jako efekt uboczny rozwoju gospodarczego. Głównym celem artykułu jest prezentacja dwóch teorii politycznych z zakresu ochrony środowiska – Green Political Theory i environmentalism, oraz modernizacji ekologicznej jako możliwości kierowanego przez państwo, kompleksowego rozwiązania problemu ochrony środowiska w procesie rozwoju. Wskazana jest rola kontekstu dla zastosowania wspomnianych teorii, co wykazano na przykładzie USA, Niemiec, Norwegii, Wielkiej Brytanii, państw socjalistycznych, Polski i Unii Europejskiej. Ponadto artykuł zawiera krótką analizę stylów prowadzenia polityki środowiskowej – ekocentryzmu, technocentryzmu, ekoliberalizmu i ekokolektywizmu.
Artykuł przedstawia zjawisko przedsiębiorczości oraz możliwości podejmowania przez władze lokalne działań na rzecz jej wspierania. Dokonano oceny dotychczasowej aktywności władz lokalnych w sferze inicjowania działań wspierających inicjatywy gospodarcze. Wskazano potencjalne obszary zmian i usprawnień w lokalnej polityce wsparcia. Propozycje usprawnień odniesiono do obiektywnych ograniczeń wyznaczanych przez obowiązujące ramy prawne.
W artykule uwaga skoncentrowana została na podatku od środków transportowych, interesującym nie tyle ze względu na jego wydajność, ile dużą mobilność bazy podatkowej. Celem było rozpoznanie zróżnicowania fiskalnych skutków decyzji z zakresu władztwa podatkowego gmin z punktu widzenia takich kryteriów, jak typ gminy i kategoria podatnika. Pogłębione badania, do których wykorzystano analizę korelacyjną, klasyczny test niezależności Pearsona i korelację rho Spearmana, umożliwiły pozytywne zweryfikowanie hipotez. Otóż polityka podatkowa gmin wpływała na wysokość dochodów z tego podatku, ale jej skutki były w poszczególnych jednostkach w okresie bieżącym i późniejszych zróżnicowane. Ponadto władztwo podatkowe gmin w przypadku podatku od środków transportowych dotyczyło w szczególności obniżenia górnych stawek podatkowych. Dla gmin, w których zależności były najbardziej widoczne, zaprezentowano również modele ekonometryczne ilustrujące skutki polityki podatkowej w stosunku do niektórych kategorii podatników podatku od środków transportowych.
Przedmiotem artykułu jest krytyczna dyskusja z kilkoma szeroko podzielanymi poglądami na temat rozwoju regionalnego oraz możliwości jego stymulowania przez politykę regionalną. Zgodnie z przedstawioną argumentacją w obecnej fazie rozwoju nie jest możliwe – a więc i nie jest celowe – dążenie do wyrównywania różnic międzyregionalnych, co powinno prowadzić do nowego ujęcia polityki spójności UE. Wskazuje się, że nie jest skuteczne opieranie rozwoju regionów słabo rozwiniętych wyłącznie na napływie środków zewnętrznych, w tym związanych z budową infrastruktury, a szczególnie infrastruktury w celu zorganizowania okazjonalnych imprez (wystaw, mistrzostw sportowych). Analizie został także poddany jeden z częściej stosowanych modeli ewaluacji ex ante – model HERMIN.
Celem artykułu jest analiza przyczyn powstania zintegrowanych inwestycji terytorialnych (ZIT) w nowym okresie 2014–2020 w kontekście reform UE oraz analiza procesu tworzenia ZIT i zagrożeń, jakie wynikać mogą dla tego eksperymentalnego podejścia w Polsce. Podstawowa teza głosi, że eksperymentalna koncepcja ZIT powoduje dodatkowe konflikty między zarządzającymi a beneficjentami przywykłymi, że cele (działania) ogólne polityki odbiegają od faktycznie realizowanych. Hipoteza uzupełniająca zaś głosi, iż istnieją istotne czynniki potencjalnie sprzyjające ograniczeniu radykalnej reformy i przywróceniu status quo („oswojenia” wymagań). Główne metody (studia literaturowe oraz udział w pracach przygotowawczych w roli eksperta ministerstwa) determinują strukturę źródeł.
Do niedawna miasto jako forma przestrzenna i sposób organizacji życia społecznego pogrążało się w kryzysie. W ostatnim czasie w Polsce coraz częściej jednak mówi się o renesansie miejskości. Jego wyrazem ma być wzrost aktywności ruchów społecznych i znaczenia partycypacji obywatelskiej. Przedmiotem artykułu jest rola, jaką w polityce miejskiej mogą odgrywać konsultacje społeczne dotyczące planowania przestrzennego. Na podstawie analizy przypadku konsultacji prowadzonych aktywnymi, nowatorskimi metodami rekonstruowany jest potencjał takich świadomych interwencji socjologicznych w wyprowadzaniu wspólnoty miejskiej z kryzysu.
Ulgi i zwolnienia w podatkach lokalnych są tematem niezwykle chętnie podejmowanym przez media, choć często obiegowe opinie o ogromnej stymulacyjnej roli redukcji stawek nie są oparte na żadnych badaniach. W artykule autorzy zajmują się wpływem decyzji władz lokalnych o redukcji stawek podatku od środków transportowych na lokalizację podmiotów nim opodatkowanych w obrębie granic administracyjnych jednostki realizującej taką strategię. Nie jest wskazane badanie wyłącznie relacji wysokości stawki podatkowej do liczby zarejestrowanych płatników podatku od środków transportowych. Lokalizacja na terenie gminy nowych płatników tego podatku wpływa także pośrednio na dochody z podatków od nieruchomości, dochodowego od osób prawnych i ewentualnie dochodowego od osób fizycznych. Dlatego w opracowaniu zastosowano wielowątkowe podejście do badania następstw decyzji władz lokalnych o zmianach w podatku od środków transportowych.
Polityka inwestycyjna jest kołem zamachowym transformacji miast. Jej waga jest istotna, zarówno w ujęciu codziennych warunków życia mieszkańców, jak i w znaczeniu długofalowych rezultatów podejmowanych decyzji. Głos mieszkańców na temat inwestycji w miastach powinien mieć szczególną wartość. Celem artykułu jest analiza i ocena stopnia uspołecznienia polityki inwestycyjnej wszystkich 71 miast województwa śląskiego. W opisie zastosowano modelowe ujęcia partycypacji mieszkańców: asymetryczne, opiniodawczo-konsultacyjne i symetryczne. Miasta przypisano do modeli na podstawie wyników badań ankietowych poprzedzonych studiami literaturowymi. Przeprowadzona analiza ukazuje, że mechanizm uspołecznienia nabiera znaczenia w śląskich samorządach terytorialnych, choć jednocześnie obserwuje się ciągłe niedostatki aktywizacji mieszkańców w polityce inwestycyjnej miast.
Przedmiotem badań przedstawionych w artykule były wzajemne relacje między jakością rządzenia a wdrażaniem unijnej polityki spójności w różnych kontekstach regionalnych. Badania pokazały dość wyraźne odmienności pod tym względem między regionami realizującymi cel „konwergencja” i regionami, w których obrano za cel „konkurencyjność i zatrudnienie”. Jakość rządzenia pozytywnie wpływała na sprawność w wydawaniu środków UE w obu grupach regionów, choć w regionach realizujących cel „konwergencja” zależność była znacznie silniejsza. Z kolei wielkość napływu środków europejskich sprzyjała poprawie jakości rządzenia, ale tylko w regionach realizujących cel „konwergencja”. W tej grupie regionów zmiany jakości rządzenia miały miejsce bezpośrednio przed i po akcesji do UE, kiedy następował proces adaptacji systemu instytucjonalnego do potrzeb związanych z wdrażaniem polityki spójności. Jakkolwiek następowało zmniejszenie różnic w zakresie jakości rządzenia między dwoma grupami regionów, niemniej badania pokazały, że w regionach celu „konwergencja” potencjalna moc sprawcza środków unijnych skutkująca poprawą jakości rządzenia była dość słabo wykorzystywana.
Transformacja systemowa stanowi długotrwały proces, znajdujący swoje odzwierciedlenie w przyjętym modelu stosunków własnościowych oraz sposobie kształtowania środowiska zamieszkanego. Celem artykułu jest sporządzenie opisu polskiej przestrzeni zurbanizowanej, jako przykładu przestrzeni, która poddana została transformacji 1989 r., przeprowadzonej w modelu neoliberalnym, Transformacja ta cechuje się: atrofii sektora publicznego w mieszkalnictwie, przestrzennym ładem dowolności oraz pogłębiającą się segregacją przestrzenną. Przekształcenia przestrzeni zurbanizowanej w duchu neoliberalnym objęły zarówno porządek prawny, planowanie przestrzenne, jak i prywatyzację zasobów mieszkaniowych oraz publicznej infrastruktury. W opracowaniu wykorzystano literaturę przedmiotu, dane statystyki publicznej oraz analizę aktów polskiego prawa.
Wdrażanie form zintegrowanego planowania i zarządzania rozwojem lokalnym postrzegane jest dziś jako nieodzowna przesłanka pomyślnej polityki rozwoju. Wyrazem tego jest także wysoka ranga tych form w traktowaniu przez Unię Europejską rozwoju lokalnego. Niniejsza analiza stanowi ewaluację przystosowania polskiego systemu planowania zagospodarowania przestrzennego do wymagań zintegrowanego planowania i zarządzania rozwojem lokalnym poprzez przeciwstawienie polskiego systemu planistycznego systemowi niemieckiemu. Dotyczy ona kluczowych dla zintegrowanych form rozwoju lokalnego aspektów. Należą do nich: organizacja procesów planistycznych i partycypacyjnych, rola dokumentów planistycznych w zagospodarowaniu przestrzennym oraz dostępność operacyjnych narzędzi planistycznych. Znaczące różnice między systemami obu krajów skłaniają do wysunięcia tezy o małym poparciu form zintegrowanego planowania i zarządzania rozwojem lokalnym przez polski system planowania zagospodarowania przestrzennego nakierowanego wyłącznie na regulację inwestycji w przestrzeni.
Rozważania przedstawione w artykule odnoszą się do sposobu, w jaki kryzys w strefie euro wpłynął na politykę spójności. W szczególności autor zamierza odpowiedzieć na pytania dotyczące zjawisk obserwowanych w sytuacji kryzysowej w strefie euro (w latach 2010–2015), ale w odniesieniu do obszaru polityki spójności. Czy w tej polityce widoczny był wzrost zarządzania międzyrządowego, a także nieformalnej roli największych i najbogatszych państw członkowskich? Czy rosły kompetencje Komisji Europejskiej, ale bez zwiększania jej autonomii wobec instytucji międzyrządowych UE? Czy w odniesieniu do tej polityki ujawniło się zjawisko zróżnicowania integracji na „Europę dwóch prędkości” (lub segmentacji na strefę euro i resztę UE), czy też istnieje inna linia podziału w ramach tej polityki?
Artykuł stanowi podsumowanie działań prowadzonych w Polsce w latach 2011–2016, które przyczyniły się do delimitacji miejskich obszarów funkcjonalnych ośrodków wojewódzkich (MOF OW) pod kątem realizacji Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych (ZIT). W pierwszej części artykułu przedstawiono zasady wdrażania ZIT w Polsce oraz wyniki delimitacji MOF OW zaproponowanej przez władze centralne. W drugiej części skonfrontowano je z efektami prac prowadzonych we wszystkich polskich regionach. Pozwoliło to na dokonanie oceny wzajemnych relacji i wyróżnienie pięciu wariantów prac związanych z delimitacją MOF OW dla potrzeb implementacji ZIT, tj. wariantu ministerialnego, współpracy, strategiczno-planistycznego, eksperckiego i doraźnego.
The concept of resilience has gained much attention in recent academic and political discussion. However, its application to specific sectors, such as retail, is rather scarce. The aim of this paper is to present the concept of resilience and to analyse its applicability to the retail sector within the context of the town centre. The paper proposes a possible analytical framework for adaptively resilient retail centres that links the performance of retail centres to underlying development paths, the pre-shock position in the adaptive cycle, and other factors that drive their evolutionary reorganisation. The proposed framework has a practical application for spatial and urban planning and can be beneficial to various stakeholders and practitioners, including retailers, policy makers, and town centre managers.
Celem tego badania jest identyfikacja uwarunkowań innowacyjności przedsiębiorstw w kontekście regionalnego systemu innowacji. Analizujemy czynniki determinujące regionalne innowacje w słabiej rozwiniętym regionie na przykładzie Podkarpacia. Badamy, w jaki sposób instrumenty polityki gospodarczej UE wpływają na innowacyjność przedsiębiorstw w kontekście Regionalnego Systemu Innowacji. Proponujemy model wdrażania innowacji i testujemy nasze hipotezy na podstawie danych z okresu 2011–2014. Zakładamy, że przedsiębiorstwa wykorzystują tylko konkretne instrumenty polityki publicznej i że zapotrzebowanie firm na instrumenty wspierające innowacje zmienia się w zależności od fazy cyklu koniunkturalnego i w reakcji na zachęty finansowe.
Działania wobec migracji (wewnętrznych i zagranicznych) stają się obecnie jednym z kluczowych wyzwań dla władz samorządowych w Polsce, zwłaszcza w województwach doświadczających pogłębiających się procesów depopulacji i starzenia się ludności. Celem artykułu jest ukazanie roli i miejsca procesów migracyjnych w świadomości decydentów politycznych, w strategiach rozwoju demograficznego oraz w działaniach podejmowanych na poziomie regionalnym w reakcji na procesy demograficzne. Analizę oparto na przykładzie województw: łódzkiego, opolskiego i zachodniopomorskiego. Zaproponowano model analityczny zakładający stopniowy proces reakcji decydentów na zmiany demograficzne. Badania źródłowe oraz zrealizowane wywiady z osobami odpowiadającymi za regionalną politykę demograficzną potwierdziły świadomość zachodzących procesów ludnościowych i ich konsekwencji, jednocześnie jednak zauważalny jest brak działań stymulujących napływ cudzoziemców. Większe znaczenie mają inicjatywy, których celem jest powstrzymanie mieszkańców przed wyjazdem do innego regionu lub za granicę.
Celem artykułu jest przedstawienie roli rządu federalnego jako jednego z aktorów uczestniczących w polityce rozwoju miast amerykańskich w latach 1965–2012. Paradoks implementacji, rozumiany jako ograniczenie możliwości osiągania celów polityk krajowych w związku z poszerzeniem kompetencji ich potencjalnych oponentów oraz zmieniające się poglądy kolejnych prezydentów na federalizm zostały uznane za kluczowe w wyjaśnianiu tytułowego zagadnienia. Posłużono się kategoriami: federalizmu, orientacji i instrumentów rozwoju oraz nakładów finansowych na rozwój. Orientacja i instrumenty rozwoju zostały przedstawione na podstawie wybranych programów federalnych adresowanych do miast, nakłady zaś – na podstawie budżetów federalnych. Ramy teoretyczne pracy stanowią trzy generacje teorii implementacji polityk publicznych. W konkluzji autorka wskazuje na wycofywanie się rządu federalnego i rosnące znaczenie władz stanowych w polityce rozwoju miast.
Celem pracy jest identyfikacja geograficznego wymiaru (nie)sprawiedliwości społecznej w kontekście istniejących, trwałych zróżnicowań poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego w Polsce w ujęciu geograficzno-historycznym i ich konsekwencji dla polityki rozwoju na poziomie regionalnym i lokalnym. Praca składa się z dwóch zasadniczych części. W części pierwszej prowadzi się syntetyczne rozważania nad geograficznym wymiarem sprawiedliwości społecznej. W części drugiej podjęto próbę egzemplifikacji geograficznego wymiaru (nie)sprawiedliwości społecznej poprzez analizę rozkładu przestrzennego poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego (wskaźnik syntetyczny) i wybranych wskaźników cząstkowych. Dodatkowo dokonano weryfikacji występowania zależności pomiędzy poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego a poziomem poparcia politycznego dla frakcji politycznych głoszących hasła „sprawiedliwości społecznej”. Wyniki przeprowadzonych badań potwierdzają występowanie w polskiej przestrzeni dużych zróżnicowań rozwojowych. Ich trwałość determinowana jest historycznie i pomimo upływu czasu ich układ niezmiennie odpowiada przebiegowi granic reliktowych z okresu zaborów. Brak z jednej strony minimalizacji tych różnic, a z drugiej strony utrzymujący się ograniczony wpływ wzrostu gospodarczego na wzrost dochodów, zwłaszcza w obszarach słabszych ekonomicznie, powodują pogłębiające się niezadowolenie społeczne. Prowadzi to w rezultacie do wniosku, że przedmiotowe zróżnicowania stanowią w Polsce geograficzny wymiar (nie)sprawiedliwości społecznej.
Celem artykułu jest przestrzenna i tematyczna identyfikacja tzw. obszarów specjalnych w dokumentach strategicznych i planistycznych szczebla krajowego i regionalnego, a następnie ilościowa i jakościowa charakterystyka wydzieleń przestrzennych (składających się z gmin zaklasyfikowanych do poszczególnych obszarów specjalnych). Analizie poddano dokumenty szczebla krajowego, ponadregionalnego i regionalnego, tj. 10 strategii ogólnokrajowych (w tym 7 branżowych), 5 strategii ponadregionalnych oraz po 16 strategii wojewódzkich i planów zagospodarowania przestrzennego województw. Wszystkie obszary specjalne zwektoryzowano lub przyporządkowano do odpowiednich gmin, dzięki czemu możliwe było szczegółowe zbadanie m.in. liczby występujących w nich obszarów specjalnych. Analiza dowiodła silnego przeregulowania planowania strategicznego (w jednej z gmin zidentyfikowano występowanie 87 różnych kategorii obszarów specjalnych szczebla krajowego lub wojewódzkiego). Niniejszy artykuł poszerza wątki badane w projekcie realizowanym w latach 2015–2016 w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN dla Ministerstwa Rozwoju pt. „Zidentyfikowanie obszarów strategicznej interwencji państwa, w tym obszarów problemowych” (Śleszyński i in. 2017a, 2017b).
Aktualizacja z dn. 2.03.2021: Fragmenty niniejszego artykułu zostały wykorzystane w późniejszej publikacji: Swianiewicz, P., & Łukomska, J. (2016). Local tax competition in Poland?. Miscellanea Geographica, 20(3), 37-43
Artykuł stawia pytanie o przydatność koncepcji konkurencji podatkowej do analizy lokalnej polityki podatkowej w Polsce. Koncepcja ta była stosowana z powodzeniem do analiz prowadzonych w innych krajach europejskich, ale jak dotychczas nie była systematycznie testowana w Polsce. Dyskutowane są dwa warianty konkurencji: klasyczna (o mobilną bazę podatkową) oraz porównawcza, w której przedmiotem konkurencji jest kapitał polityczny władz podtrzymywany (lub zdobywany) w wyniku porównania stawek podatkowych z gminami sąsiednimi. Ze względu na wielkość i charakter podatków lokalnych testowana jest hipoteza o większym znaczeniu konkurencji porównawczej. Artykuł rozpatruje też kwestię regionalnego zróżnicowania konkurencji podatkowej, stawiając hipotezę, że na natężenie tej konkurencji ma wpływ wielkość pomostowego kapitału społecznego. Wyniki przeprowadzonego badania potwierdziły przydatność koncepcji konkurencji podatkowej dla wyjaśniania różnic w polityce realizowanej przez poszczególne gminy.
Celem artykułu jest ocena relacji pomiędzy jakością życia w mieście a emocjonalnym przywiązaniem do miejsca zamieszkania. W artykule szczegółowo omówiono wybrane aspekty jakości życia oraz wymiary więzi psychospołecznej. Analizie poddano związki pomiędzy badanymi zjawiskami społecznymi. Podstawę empiryczną prezentowanych wyników stanowią badania przeprowadzone w ramach projektu badawczego Kapitał ludzki i społeczny jako czynniki rozwoju regionu łódzkiego, finansowanego ze środków Unii Europejskiej. Badania zrealizowano na losowej próbie adresowej mieszkańców woj. łódzkiego w wieku 16–65 lat. Docelową próbą objęto 2005 osób. W artykule zawężono analizy jedynie do mieszkańców Łodzi (N = 560). Wybór tego postprzemysłowego miasta nie był przypadkowy. Po pierwsze, to dawne centrum polskiego przemysłu lekkiego, które na skutek globalizacji i transformacji straciło swoją industrialną funkcję (Starosta, Brzeziński 2014) i od tego momentu boryka się z licznymi problemami społecznymi. Po drugie, władze miasta w najbliższym czasie planują przeprowadzenie szeroko zakrojonej rewitalizacji, której celem ma być m.in. poprawa jakości życia. W związku z tym uznano, że z naukowego punktu widzenia interesujące będzie poddanie analizie wybranych aspektów jakości życia oraz więzi psychospołecznych w tym postprzemysłowym mieście.
W artykule opisano powstanie Metropolii Wielkiego Paryża (Métropole du Grand Paris, MGP), ze szczególnym uwzględnieniem zmian i wyzwań wynikających z realizacji polityki mieszkaniowej na szczeblu metropolitalnym. MGP jest strukturą współpracy międzygminnej z własnym budżetem o szczególnym statusie i obejmuje Paryż, 123 gminy położone w sąsiednich departamentach oraz pięć gmin zewnętrznych. MGP przejmie kompetencje m.in. w zakresie zarządzania rozdzielaniem środków pomocowych wspierających mieszkalnictwo socjalne, modernizacji zabudowy mieszkaniowej, eliminacji budynków o niskiej jakości. Realizacja polityki mieszkaniowej na szczeblu metropolitalnym wiąże się z szeregiem wyzwań dotyczących konsolidacji działań instytucji zajmujących się tworzeniem mieszkań socjalnych, rezerwacji gruntów pod zabudowę socjalną i zwiększenia liczby nowych mieszkań, w tym dążenia do ich równomiernego rozmieszczenia w skali metropolitalnej. Dodatkowo pojawiają się nowe wyzwania, spowodowane zmieniającą się strukturą społeczno-demograficzną gospodarstw domowych, wymagające nowatorskich rozwiązań urbanistycznych i architektonicznych.
Na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci obserwuje się burzliwy rozwój miast. W wielu miastach Polski, w tym także w Warszawie, proces ten odbywa się w warunkach braku miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Przy podejmowaniu decyzji lokalizacyjnych i wydawaniu pozwoleń na budowę władze lokalnych jednostek administracyjnych kierują się ogólnymi wskazaniami rozwoju miasta zawartymi w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Celem obecnego doniesienia jest przedstawienie, w jakim stopniu projektowane kierunki rozwoju przestrzennego Warszawy mogą wpłynąć na niektóre cechy klimatu miasta, ważne dla jakości życia mieszkańców. Szczególna uwaga zostanie zwrócona na tzw. miejską wyspę ciepła.
Wysokie koszty realizacji zadań oświatowych wynikające ze zmniejszającej się liczby uczniów, a także niekorzystne prognozy demograficzne zmuszają władze gmin do podejmowania działań oszczędnościowych, w tym likwidacji szkół. Decyzje te są niepopularne społecznie i wywołują konflikty pomiędzy interesariuszami lokalnej polityki oświatowej. Celem artykułu jest przedstawienie podejmowanych przez władze gmin działań mających ograniczać negatywne skutki konfliktów związanych z likwidacją szkół, mimo że osłabiają one efektywność finansową samego procesu likwidacji. Artykuł powstał na podstawie analizy literatury przedmiotu, a także wyników badań empirycznych prowadzonych przez autorów. Ramy teoretyczne wyznaczają wybrane koncepcje zarządzania konfliktem oraz model polarity management.
W artykule opisano wyniki badania polityki polskich miast wobec zmian klimatu. W badaniu wykorzystano kwestionariusz przeprowadzony we wszystkich polskich gminach oraz cztery studia przypadku. Analiza odniesiona została do koncepcji lokalnych porządków wiedzy. W polskich samorządach polityce klimatycznej najczęściej nadawane są inne etykiety – skuteczności w pozyskiwaniu zewnętrznych środków finansowych, oszczędności, czy działań na rzecz podnoszenia jakości życia. Etykieta polityki klimatycznej jest rzadko wykorzystywana.
Publiczna przestrzeń epoki ponowoczesnej jest zlepkiem nieciągłych funkcji, zbiorem luźno powiązanych fragmentów, coraz częściej bez związku z miastem. Ludzie komponują sobie własne miasto z indywidualnych trajektorii, wyznaczanych trasami samochodowymi. Neoliberalna logika rozwoju miasta uznaje zasadę spontaniczności w miejscach, gdzie dominują interesy grup dużego kapitału, spychając na margines jedno z ważniejszych zadań współczesnej urbanistyki – ochronę i rozwój przestrzeni publicznej. W związku z kryzysem, jaki obecnie przechodzi (presja komercji), podejmuje się próby przywracania jej znaczenia społecznego i przestrzennego. Celem przeobrażeń jest powiązanie przestrzeni publicznych z szerszym otoczeniem (z terenami otwartymi, strefami nadwodnymi, ciągami spacerowymi, placami zabaw etc.). Rekompozycja jest częścią procesu odnowy, dzięki której udaje się scalić miasto i odtworzyć tożsamość miejsca wszędzie tam, gdzie nie rezygnuje się z relacji, w jakie współczesna architektura może wejść z użytkownikami i otoczeniem.
Planowanie przestrzenne jest jednym z głównych zadań samorządu województwa w Polsce. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa ma szeroki zakres przedmiotowy rozstrzygnięć. Realizacja tego planu jest jednak w znacznym stopniu niezależna od woli jego podmiotu. Teoria planowania (także przestrzennego) kładzie natomiast nacisk na realizację jako immanentny aspekt planowania. W artykule analizie poddane jest zatem to, w jakim stopniu planowanie przestrzenne województwa może być rzeczywiście uznawane za planowanie.
Najważniejszymi czynnikami sprawczymi rozwoju gospodarczego są: mobilizacja społeczna, wykształcenie oraz import kulturowy. Poziom rozwoju gospodarczego gmin wykazuje wyraźne zróżnicowanie w przekroju regionalnym i znacznie silniejsze w przekroju miasto-wieś. Obserwacja procesów długiego trwania dowodzi, że w Polsce zawsze lepiej rozwinięte były terytoria zachodnie, współcześnie biegun rozwoju gospodarczego przesuwa się z Wielkopolski w kierunku granicy zachodniej. Do najważniejszych czynników sprawczych regresu gospodarczego wsi należą: relatywnie niższy poziom mobilizacji społecznej i mniej innowacyjny sposób zarządzania. W gminach relatywnie słabiej rozwiniętych gospodarczo głosuje się na partie lewicowe, a w bardziej rozwiniętych – na centroprawicowe. Wyraźną barierą rozwojową wydaje się niski poziom przystosowania do instytucji demokratycznych i umiejętności współdziałania zbiorowego kadr kierowniczych.
Artykuł jest poświęcony metaanalizie wpływu polityki spójności w ostatniej dekadzie na rozwój w Polsce na podstawie dostępnych danych statystycznych i analiz w kontekście celów rozwojowych stawianych przez politykę spójności. Główna teza głosi, że w omawianym okresie interwencja polityki spójności służyła przede wszystkim poprawie jakości życia. Przyczyn tego upatruje się w mechanizmie tzw. zastępstwa celów, nieformalnego kompromisu oczekiwań głównych beneficjentów oraz łagodzenia wymogów stawianych im przez zarządzających polityką spójności. Na podstawie analizy dostępnych danych i raportów autor dochodzi do wniosku, że główna teza nie została odrzucona.
Trójmiasto wraz z obszarem otaczającym, podobnie jak inne duże polskie aglomeracje o aspiracjach metropolitalnych ma duże szanse stać się obszarem metropolitalnym o znaczeniu europejskim. W pewnych koncepcjach jest ono zaliczane do grona metropolii europejskich jako ogniwo strefy dynamicznego rozwoju Regionu Morza Bałtyckiego. Istotnym problemem sprawnego funkcjonowania kształtującej się metropolii południowego Bałtyku jest rozwijająca się współpraca oraz konkurencja pomiędzy współtworzącymi ją miastami i gminami. Brak wspólnego działania stanowi niebezpieczeństwo marnotrawienia wysiłków i efektów w dziedzinie planowania przestrzennego, programowania rozwoju regionalnego i funkcjonowania tak złożonego układu osadniczego, jakim jest metropolia. Wyzwaniem dla Gdańska, Gdyni i Sopotu jest dążenie do integracji, przede wszystkim przez tworzenie zintegrowanej gospodarczo przestrzeni metropolitalnej o największej zdolności konkurowania w globalnej gospodarce.
W artykule rozważam funkcje spełniane przez Komitet Regionów w procesie legislacyjnym Unii Europejskiej oraz w polityce unijnej i krajów członkowskich. Główna teza analiz opartych na metodzie dedukcji, koncentruje się wokół założenia, że w aktualnej sytuacji politycznej w Europie Komitet Regionów ma do odegrania nie tylko rolę opiniodawczą w obszarze legislacji, lecz także szerszą, fundamentalną rolę w kształtowaniu przyszłych kierunków rozwoju całej Unii Europejskiej. Rozważania prowadzone są w kontekście teorii federalizmu fiskalnego – w szczególności jednego z jej elementów, opartego na założeniu znaczenia struktury federalnej w łagodzeniu konfliktów – i w kontekście hybrydowego charakteru współczesnych modeli rozwoju. Wykorzystano w nich literaturę przedmiotu, opracowania na zlecenie Komisji Europejskiej, materiały Komitetu Regionów, dotychczasowe wyniki badań i tzw. raporty wpływu Komitetu Regionów opublikowane w latach 2014–2017.
Koncepcja politycznego cyklu wyborczego została pierwotnie sformułowana w odniesieniu do decyzji podejmowanych na szczeblu centralnym (przez rządy i parlamenty), ale można ją zastosować także do szczebla lokalnego. Większość dotychczasowych opracowań empirycznych dotyczyła wydatków publicznych (jak zmienia się ich wysokość i struktura w zależności od cyklu wyborczego). Nieco rzadziej badano również związek z lokalną polityką podatkową. W polskich badaniach lokalnych finansów publicznych koncepcja cyklu wyborczego (politycznego) była dotychczas rzadko stosowana. W artykule sprawdzamy, czy tytułowa koncepcja teoretyczna nadaje się do interpretacji decyzji odnoszących się do opłat za lokalne usługi publiczne. Związek testowany jest na przykładzie opłat za wodę i ścieki, czynszów w mieszkaniach komunalnych, cen w lokalnym transporcie zbiorowym i opłat parkingowych. Drugie pytanie badawcze odnosi się do czynników wpływających na wystąpienie cyklu politycznego w poszczególnych usługach. Na ten temat artykuł stawia cztery hipotezy szczegółowe. Problemem metodycznym jest oddzielenie wpływu cyklu wyborczego od innych czynników, takich jak inflacja czy zmiana sytuacji finansowej samorządów wiążąca się m.in. z tempem wzrostu ekonomicznego. Zastosowane metody ilościowe odwołują się do panelowych modeli regresji logistycznej i modeli regresji liniowej.
Artykuł analizuje statystyczne zależności między wielkością napływu środków z Unii Europejskiej do Polski a procesami wzrostu gospodarczego jednostek terytorialnych (województw, NUTS3 oraz powiatów). Analiza korelacji wskazuje, że jednostki słabiej rozwinięte, które otrzymały relatywnie więcej środków UE w przeliczeniu na mieszkańca, rozwijały się wolniej niż wyżej rozwinięte, co powoduje, że korelacje te są ujemne (w skali województw) lub też bliskie zeru (dla NUTS3 i powiatów). Taki obraz sugeruje, że jak dotychczas wykorzystanie środków UE prowadzi do silniejszego efektu popytowego niż podażowego. Należy postulować, by w kolejnym okresie programowania (2014–2020) środki UE w większym stopniu przyczyniały się do stymulowania rozwoju kraju i jego regionów niż – jak to było dotychczas – do poprawy warunków życia.
Celem artykułu jest dokonanie analizy i oceny alokacji środków z polityki spójności, przeznaczonych na poszczególne programy regionalne w perspektywie finansowej Unii Europejskiej 2021–2027. Poza środkami z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Społecznego Plus analizie poddano również środki z Funduszu Sprawiedliwej Transformacji, dystrybuowane w ramach programu Fundusze Europejskie dla Sprawiedliwej Transformacji, oraz środki z programu Fundusze Europejskie dla Polski Wschodniej. Przeanalizowano również proponowaną alokację środków finansowych dla poszczególnych regionów w kontekście dotychczasowych doświadczeń zdobytych w trakcie wdrażania programów regionalnych w Polsce. Przeprowadzona analiza potwierdziła zmniejszenie w perspektywie 2021–2027 znaczenia programów regionalnych w kształtowaniu polityki rozwoju regionów ze względu na zmniejszenie puli rozdzielanych środków.
Celem pracy była analiza zróżnicowania przestrzennego jakości polityki promocyjnej i informacyjnej miast Polski ukierunkowanej na rozwój gospodarczy. Badanie oparto na przeprowadzonym audycie elektronicznym oraz szczegółowej weryfikacji oficjalnych serwisów internetowych 306 miast w Polsce. Analiza wykazała bardzo dużą różnorodność rzeczywistego zaangażowania samorządów lokalnych w poprawę atrakcyjności inwestycyjnej miast. W wielu wypadkach obserwować można częściowy lub całkowity brak przejawów realizacji polityki promocyjno-informacyjnej. Badanie wykazało również brak spójności oraz tymczasowość podejmowanych działań marketingowych.
Celem niniejszego artykułu jest próba oceny wybranych priorytetowych działań realizowanych w latach 1999–-2004 przez władze samorządu województwa pomorskiego pierwszej i częściowo drugiej kadencji. Przykładowe przedsięwzięcia i obszary interwencji mieszczą się w tzw. priorytecie II Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego. Niniejsze opracowanie jest próbą opisu i oceny tej polityki. Czy przedsięwzięcia te wpłynęły na wzrost konkurencyjności gospodarki regionu? Zadanie to jest trudne, ze względu na to, że strategia rozwoju województwa pomorskiego zawiera jedynie ogólne zapisy dotyczące monitoringu jej realizacji (Gorzelak, Jałowiecki 2001, s. 51). Do 2004 roku władze samorządowe nie zdecydowały się na opracowanie systemu monitorowania strategii. Zgodnie ze strategią, do 2010 roku region pomorski ma wykorzystać szansę tkwiącą w jego potencjale rozwojowym. Pesymistyczny scenariusz rozwoju regionu zakłada jego peryferyzację, optymistyczny zaś– wzrost konkurencyjności gospodarki regionu, napływ inwestycji, kapitału oraz zasobów ludzkich.
Turystyka jest ważnym czynnikiem rozwoju regionalnego, który mógłby stać się motorem zmian społeczno-gospodarczych wielu obszarów naszego kraju. Wzrost liczby turystów pozytywnie wpływa na rynek pracy i pobudza przedsiębiorczość w innych sektorach usług oferowanych w danym regionie. Pomimo potencjału, jakim dysponują niektóre polskie województwa, rozwój turystyki utrudniają: zły stan infrastruktury technicznej, zwłaszcza transportowej, wysoki stopień rozproszenia sektora, brak produktów turystycznych i ich odpowiedniej promocji. Choć Unia Europejska nie ma odrębnej polityki dedykowanej turystyce, fundusze przeznaczone na realizację polityki spójności w znacznej mierze mogą wspierać poprawę warunków dla dynamicznego rozwoju tego sektora. Artykuł jest poświęcony zagadnieniom związanym z wykorzystaniem funduszy unijnych na rozwój turystyki w województwie warmińsko-mazurskim. Wyniki przeprowadzonych analiz dowodzą pozytywnego – choć ograniczonego – wpływu realizowanych projektów na zwiększenie atrakcyjności oferty turystycznej i poprawę konkurencyjności podmiotów branży turystycznej. Zidentyfikowanymi problemami, obniżającymi skuteczność wsparcia tej branży, są niechęć do współpracy podmiotów w tworzeniu produktów turystycznych oraz problem przeinwestowania, który dotyczy części projektów.
Artykuł przedstawia opinie polskich władz lokalnych (liderów politycznych i przedstawicieli administracji lokalnej) na temat zmian klimatu i adaptacji do nich. Autor omawia kontekst instytucjonalny, w którym pojawia się w Polsce nowe pole polityki publicznej i powstają pierwsze lokalne strategie adaptacji. Analizy empiryczne, bazujące na sondażu samorządów lokalnych, pokazują, że władze lokalne pozostają sceptyczne w kwestii wpływu człowieka na zmiany klimatyczne – 32% badanych uznaje istniejące dowody za przekonujące. Ujawniają one również, że istnieje związek między opiniami władz lokalnych na temat zmian klimatu a rozmiarem gminy, a także doświadczeniami z ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi w przeszłości. Wyniki sugerują, że lokalne polityki adaptacji mają większe szanse powodzenia w gminach z administracją wyspecjalizowaną w sprawach środowiskowych.
Tytuł artykułu może sugerować, że porusza on problemy istotne dla globalnej gospodarki, a nie dla powiatu, miasta, regionu czy uczelni. Tak jednak nie jest, ponieważ w najbliższych latach proces globalizacji produkcji, usług, inwestycji, finansów, rynku pracy i wiedzy będzie postępował, niezależnie od skali narodowych protekcjonizmów. Efekty globalizacji będą więc odczuwalne przez wszystkich: kraje, regiony, społeczności lokalne i jednostki. Jeżeli chcemy odnieść sukces, czy jako kraj, czy jako każdy z nas, musimy być do globalizacji dobrze przygotowani.
Kwestia językowa to zjawiska wynikające z kontaktu dwu lub więcej języków na tym samym terytorium lub w tej samej społeczności. Przejawem kwestii językowej jest koegzystencja i/lub konflikty na tle językowym oraz polityka językowa państw, władz regionalnych i ruchów społecznych zmierzająca do utrwalenia lub zmiany sytuacji językowej. Najważniejsze zagadnienia związane z kwestią językową we współczesnym świecie to: 1) dominacja języka angielskiego jako języka międzynarodowego, wspomagana przez procesy globalizacji i ułatwiająca globalizację, która stawia w nierównej sytuacji ludność świata i wywołuje opór ze strony ludności nieangielskojęzycznej; 2) wymieranie języków w wyniku asymilacji małych grup etnojęzykowych. Zjawisko to wywołuje zaniepokojenie niektórych kręgów społecznych i naukowych; 3) bariera językowa utrudniająca rozwój oświaty, gospodarki i demokracji w wielu częściach świata, zwłaszcza w krajach postkolonialnych; 4) migracje międzynarodowe. Stawiają one wobec samych migrantów oraz władz i społeczeństw krajów przyjmujących problem stosunku do zachowania tożsamości kulturowo-językowej imigrantów, różnie rozwiązywany w różnych krajach i okresach historycznych.
W studiach poświęconych prognozom demograficznym oraz polityce migracyjnej pojawia się w ostatnich latach często pojęcie migracji kompensacyjnych (replacement migration). Migracje te miałyby niwelować następstwa ubytku naturalnego ludności oraz starzenia się społeczeństw w krajach zamożnych. Autor stara się wykazać, że migracje międzynarodowe mogą jedynie w niewielkim stopniu spowalniać te procesy. W przypadku Polski należy się liczyć z utrzymaniem wysokiego poziomu odpływu ludności za granicę zarówno w ciągu obecnego, jak i następnego dziesięciolecia. Odpływ ten mógłby być częściowo równoważony przez imigrację. Jednym z warunków takiej kompensacji jest przyjęcie nowych zasad polityki migracyjnej, które zwiększałyby możliwości legalnego, selektywnego napływu ludności z zagranicy, przeciwdziałając jednocześnie tzw. migracji nieregularnej. Takie zasady są wprowadzane w niektórych krajach Unii Europejskiej (m.in. w Niemczech), a w przyszłości będą prawdopodobnie stanowiły podstawę wspólnej polityki migracyjnej Unii.
W artykule przedstawiono rozwiązania instytucjonalne przyjęte w poszczególnych polskich aglomeracjach na potrzeby adaptacji do wymogu utworzenia tzw. związków Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych (ZIT) w europejskiej perspektywie finansowej na lata 2014–2020. Zjawisko analizowane jest w świetle mechanizmów tworzenia i funkcjonowania struktur współ- pracy metropolitalnej oraz koncepcji europeizacji. Rozważaniom przyświeca założenie, że wcześniejsze – mniej lub bardziej udane – próby instytucjonalizacji współpracy w polskich miejskich obszarach funkcjonalnych wpływają na proces tworzenia i funkcjonowania w nich związków ZIT. Artykuł przedstawia dyskusję na temat możliwych scenariuszy, analizuje ich zalety oraz wady, by na tej podstawie przedstawić prognozy co do dalszego działania poszczególnych związków ZIT.
Gminy mają szeroki zestaw instrumentów stymulowania rozwoju przedsiębiorczości, jednak bardzo rzadko instrumenty te są wykorzystywane w formie kompleksowej i przemyślanej strategii, o wielopłaszczyznowej sile oddziaływania. Instrumenty wspierania rozwoju przedsiębiorczości przez gminy można podzielić na dwie główne kategorie: finansowe i pozafinansowe. Jednym z czynników mogących skłonić potencjalnych inwestorów do wyboru danej gminy jako miejsca inwestycji może być planowa i długookresowa polityka finansowa wyrażająca się w stabilnym systemie preferencji podatkowych w podatkach i opłatach lokalnych oraz aktywna strategia w zakresie gminnych wydatków inwestycyjnych. Tworzenie dobrych warunków dla powstawania nowych przedsiębiorstw jest najlepszym sposobem aktywizacji społeczno-gospodarczej lokalnej społeczności.
Polityka transportowa wymaga większego zróżnicowania terytorialnego – na poziomie lokalnym powinna być ściśle zintegrowana z polityką edukacyjną, zdrowotną i społeczną. Takie podejście do polityki transportowej stanowiło przyczynek do badań oraz wyznaczyło ich obszar: badania przeprowadzono wśród młodzieży szkolnej, a ich celem, podobnie jak celem niniejszego artykułu, było określenie poziomu dostępności szkół ponadpodstawowych w powiecie wągrowieckim za pomocą publicznego transportu zbiorowego. Wielu mieszkańców wsi i małych miast jest zmuszonych do korzystania z samochodu, w przeciwnym razie czekają ich utrudnienia w dostępie do edukacji, opieki zdrowotnej czy lepiej płatnej pracy.
Celem niniejszego artykułu jest prezentacja dokonanej ex post przekrojowej ewaluacji oddziaływania interwencji przeprowadzanych w ramach polityki spójności UE na spójność społeczną polskich miast. Spójność społeczna była rozumiana jako zdolność nowoczesnego społeczeństwa do zapewnienia długoterminowego dobrobytu wszystkim jego członkom, w tym zapewnienia równego dostępu do zasobów, poszanowania godności ludzkiej i różnorodności, osobistej i zbiorowej autonomii oraz odpowiedzialnej partycypacji. Wyniki badań wykazały koncentrację środków w dużych projektach systemowych, a największe oddziaływanie uwidoczniło się w przypadku projektów edukacyjnych, zwiększania dostępu kobiet do rynku pracy oraz zwiększania dostępności usług medycznych. Relatywnie najsłabsze oddziaływanie zanotowano w sferze ograniczania wykluczenia społecznego, wspierania osób niepełnosprawnych oraz kultury.
W artykule przeanalizowano, w jakim stopniu naukowe rozumienie skupień gospodarczych (klastrów) i metody ich identyfikacji znajdują odniesienie w krajowej polityce klastrowej i na jakich konkretnych ujęciach i wyborach się ona zasadza. Omówiono założenia współczesnej polityki klastrowej w Polsce, a następnie zreferowano osiem ugruntowanych metod identyfikacji gron. Posługując się czterostopniową skalą, określono stopień zgodności pomiędzy siedemnastoma kryteriami stosowanymi do wyłaniania krajowych klastrów kluczowych i metodami identyfikacji. Doszukano się nikłych powiązań w kryteriach: „masy krytycznej”, na które składa się liczba członków klastra i ich struktura, „koncentracji”, wyrażonym udziałem podmiotów w określonej odległości od koordynatora, i „potencjału gospodarczego” opartym na wielkości zatrudnienia i wartości sprzedaży.
Peryferyjnie położone województwo warmińsko-mazurskie jest jednym z najuboższych regionów w Polsce, jednocześnie boryka się z najtrudniejszymi w skali kraju a nawet Unii Europejskiej problemami na rynku pracy (najniższy wskaźnik zatrudnienia i najwyższy wskaźnik bezrobocia). Ta mieszanka trudności ekonomicznych i społecznych stanowi wielkie wyzwanie zarówno dla polityki gospodarczej, jak i społecznej. Szanse na rozwój regionu utrudnia szereg istotnych czynników ujemnie wpływających na jego konkurencyjność i zdolność zapewnienia dobrze płatnej pracy. Są to, między innymi, niedostateczna infrastruktura transportowa i komunikacyjna, niski potencjał innowacyjności, niska produktywność, słabe wykształcenie i umiejętności potencjalnych pracowników. Poprawa sytuacji na regionalnym rynku pracy wymaga zmian w systemie finansów publicznych na szczeblu centralnym, ale także świadomego działania władz regionalnych i lokalnych na rzecz zwiększenia regionalnego potencjału kapitału ludzkiego, reformy szkolnictwa, położenia większego nacisku na stymulowanie strony popytowej rynku pracy i wykorzystania aktywności oraz doświadczeń organizacji pozarządowych.
Artykuł prezentuje część wyników badań przedstawionych w Raporcie o stanie i uwarunkowaniach prac planistycznych w gminach na koniec 2006 r., wykonanego w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN dla Departamentu Ładu Przestrzennego i Architektury Ministerstwa Budownictwa jesienią 2007 roku. W tym miejscu uwaga została skoncentrowana na analizie pokrycia planami miejscowymi oraz zmian przeznaczenia gruntów rolnych na nierolnicze w latach 2004–2006. W badaniach wykorzystano podział na kategorie (typy) funkcjonalne gmin, wyznaczone na podstawie przesłanek wynikających ze struktury administracyjno-osadniczej, przebiegu korytarzy transportowych oraz rodzaju i intensywności użytkowania.
Turystyka w ostatnich latach powszechnie postrzegana jest jako ważny czynnik rozwoju regionalnego. Wynika to z dynamicznego wzrostu liczby turystów, przemian po stronie popytu i podaży czy – szerzej – zmiany paradygmatu. Państwa i regiony podejmują próby nowoczesnego planowania rozwoju turystyki. Dokonany w artykule przegląd wybranych dokumentów planistycznych, głównie regionalnych, prowadzi do wniosku, że mimo deklaratywnego przyjęcia na szczeblu strategicznym nowego paradygmatu poziom operacyjny jest zdominowany przez stare podejście, oparte na wielu mitach. Mity te należy uznać za kluczową barierę rozwoju turystyki w Polsce.
Opracowanie przybliża koncepcję programu ESPON (European Spatial Planning Observation Network) dotyczącego badań w zakresie rozwoju przestrzennego rozszerzającej się UE oraz przedstawia rolę polskich ośrodków naukowo-badawczych w tym programie. Ponadto na podstawie doświadczeń Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych podsumowano zarówno zalety, jak i trudności związane z uczestniczeniem w programie. W podsumowaniu wskazane zostały propozycje możliwości zwiększenia udziału polskich ośrodków naukowych w inicjatywie ESPON.
Globalny kryzys gospodarczy, który dosięgnął gospodarek krajów Unii Europejskiej, unaocznił potrzebę nowego podejścia do planowania i realizacji polityki rozwoju regionalnego. Artykuł analizuje dyskusję dotyczącą znaczenia Rygi – jako największego łotewskiego miasta – i jej potencjału rozwojowego w kontekście wyzwań i możliwości związanych z koniecznością reagowania na globalne zmiany. W artykule omówiono znaczenie niektórych czynników mających wpływ na obecną sytuację, a także przedstawiono działania podjęte przez władze krajowe w celu równoważenia rozwoju na Łotwie. Ponadto ukazano możliwości zastosowania podejścia ukierunkowanego terytorialnie w promowaniu rozwoju Rygi jako stolicy Łotwy.
Celem artykułu jest próba odpowiedzi na pytanie o wpływ przystąpienia Polski do Unii Europejskiej na nierówności regionalne w naszym kraju. Przedstawiono w nim neoklasyczny model egzogenicznego wzrostu z saldem środków UE, przeznaczonych do realizacji polityki spójności i konwergencji. Model ten jest uogólnieniem standardowego modelu wzrostu Solowa–Swana. W artykule omówiono metody wyznaczania wartości zmiennych modeli wzrostu w stacjonarnych stanach równowagi. Przeprowadzono analizę nierówności regionalnych w Polsce w ujęciu retrospektywnym w latach 2004–2006 oraz w ujęciu prospektywnym na podstawie modeli wzrostu gospodarki Polski oraz gospodarek województw. Przedstawiono wnioski dotyczące skutków realizacji programu spójności i konwergencji w Polsce oraz postulaty na temat zasad konstrukcji nowych regionalnych modeli wzrostu jako instrumentów opisu i analizy nierówności regionalnych.
Każda teoria mikroekonomiczna musi być osadzona w ramach kształtowanych przez rzetelny model makrogospodarki. Takie ramy daje nauka ekonomii politycznej, a na potrzeby tego artykułu zaliczymy do niej paradygmat klasyczny (Smith, Ricardo, Marks, Sraffa, Pasinetti) oraz kaleckistowską wersję nurtu keynesowskiego. Tak rozumiana ekonomia polityczna jest zasadniczo odmienna od paradygmatu neoklasycznego. Spojrzenie przez pryzmat tej ekonomii na neoklasyczne teorie rozwoju zapewnia podstawę do krytyki oraz do postawienia następującej tezy: ekonomia polityczna lepiej niż neoklasyczna pozwala opisać i zrozumieć współczesne procesy rozwoju regionalnego; podstawową rolę w rozwoju odgrywa państwowa (rządowa) polityka przemysłowa i edukacyjna, natomiast samorządy mogą pełnić rolę pomocniczą.
The JESSICA initiative was set up to provide a more sustainable and efficient response to the needs of urban areas, as compared to non-repayable grants. Anchored in the literature on place-based policy and territorial cohesion, this paper addresses the question how the JESSICA funds were allocated among Polish cities – whether, intuitively, only to key urban centres, or to smaller cities as well. The results illustrate that the repayable assistance of JESSICA was dispersed throughout the regions, although the degree of dispersion remains mixed across them. Almost half of the JESSICA funds was transferred to small and medium-sized cities. It was also found that the bulk of the assistance went to the projects that were implemented in cities situated within metropolitan areas of the regional capital cities.
Celem artykułu jest ocena aktywności planistycznej samorządów gminnych i ruchu inwestycyjnego na cennych przyrodniczo obszarach należących do województwa podlaskiego. Planowanie przestrzenne na poziomie lokalnym ma szczególnie duże znaczenie na terenie gmin obejmujących obszary cenne przyrodniczo. Pozwala zachować naturalne środowisko dla przyszłych pokoleń i utrzymać procesy ekologiczne. Jednak ochrona nie może ograniczać rozwoju inwestycyjnego. Gminy z obszarami cennymi przyrodniczo powinny posiadać miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, w których określa się sposób racjonalnego gospodarowania zasobami naturalnymi i wznoszenia zabudowy. Dotyczy to zwłaszcza gmin, które oprócz funkcji ekologicznych odgrywają ważną rolę w rozwoju turystyki, transportu i znajdują się w strefach podmiejskich.
W artykule przedstawiono wyniki analiz dotyczących wpływu Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004–2006 (NPR) i Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007–2013 (NSRO) na procesy dywergencji/konwergencji zachodzące wewnątrz kraju oraz pomiędzy polskimi regionami a średnią unijną mierzone wskaźnikami PKB per capita. Do ich przeprowadzenia wykorzystano symulacje przy użyciu 16 regionalnych modeli HERMIN, a także dane i prognozy dotyczące wielkości transferów w ramach NPR i NSRO, które opracowało Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Zastosowanie modeli HERMIN umożliwiło prognozę kształtowania się wskaźników makroekonomicznych – PKB na mieszkańca (w PPS) odniesionego do średniej unijnej oraz PKB na mieszkańca odniesionego do średniej krajowej do 2020 r. Otrzymane wyniki wskazują, że realizacja NPR i NSRO przyspiesza proces konwergencji pomiędzy polskimi regionami a średnią UE, jak również opóźnia proces dywergencji wewnątrz kraju.
Ponieważ działania na rzecz zwiększania spójności gospodarczej w ujęciu przestrzennym są ważnym elementem polityki publicznej, a metropolie to główne ośrodki wzrostu gospodarczego, istotne jest zrozumienie, jaki jest zasięg przestrzenny dyfuzji rozwoju z dużych miast do otaczających je regionów, oraz które obszary charakteryzują się szczególnie niskim poziomem rozwoju na skutek braku funkcjonalnych powiązań z metropoliami. Niniejszy artykuł jest próbą zdelimitowania zjawiska dyfuzji rozwoju z miast metropolitalnych w Polsce, a także wskazania obszarów dotkniętych polaryzacją rozwoju. Analiza została przeprowadzona na poziomie gmin z wykorzystaniem miary lokalnej korelacji przestrzennej (LISA).
Artykuł omawia wyniki badania empirycznego przeprowadzonego w około 50 gminach czterech województw. Na podstawie analizy dokumentów urzędowych, wyników ankiet i wywiadów pogłębionych z politykami i urzędnikami samorządowymi przedstawia różnice i podobieństwa w postrzeganiu ubiegania się o dofinansowanie w poszczególnych programach operacyjnych. Artykuł prezentuje poszczególne etapy ubiegania się o środki od wyboru programu operacyjnego aż do wyboru projektów przeznaczonych do realizacji przez instytucje zarządzające programami. Zwraca uwagę na problemy wynikające ze stosowanych procedur, zróżnicowanej konkurencji w ubieganiu się o środki i zjawiska nieformalnego oddziaływania na wyniki selekcji projektów. Odwołując się do wyników wcześniejszych badań, analizuje też zmiany jakie zachodziły między programami realizowanymi w okresie 2004-2006 i 2007-2013.
Poniższe opracowanie ma na celu przedstawienie zagadnień rozwoju regionalnego z uwzględnieniem aspektów transformacji gospodarczej i przestrzennej w poprzemysłowych regionach Zagłębia Ruhry i Górnego Śląska. Zagłębie Ruhry przeszło i nadal przechodzi bardzo trudny proces restrukturyzacji gospodarczo-społecznej. Do tej pory udało się pokonać niektóre trudności, np. zmienić poprzemysłowy wizerunek regionu. Niestety wysokie bezrobocie oraz niekorzystna struktura demograficzna pozostają nadal nierozwiązanymi problemami Zagłębia Ruhry. Ponadto region musi uporać się z zagospodarowaniem nieużytków poprzemysłowych i kopalnianych. Wybrane elementy restrukturyzacji Zagłębia Ruhry oraz niektóre pomysły strategiczne mogą być wzorcem dla rozwoju Górnego Śląska.
Jednostki samorządu terytorialnego odgrywają ogromną rolę we wspieraniu rozwoju lokalnego. W niniejszym artykule podjęto próbę zbadania wpływu wybranych aspektów polityki finansowej JST na poziom ich rozwoju – na przykładzie miast Unii Metropolii Polskich. W tym celu najpierw skonstruowano syntetyczny miernik rozwoju lokalnego i za jego pomocą oceniono, relatywnie, rozwój badanych miast. Następnie poddano analizie zależności między wartościami przyjętego względnego miernika rozwoju miast w latach 2007–2012 a kształtowaniem się wybranych kategorii charakteryzujących gospodarkę finansową JST w tych latach (w przeliczeniu na mieszkańca), w szczególności wysokości ich zadłużenia, wydatków ogółem, wydatków majątkowych, a także wydatków na poszczególne grupy zadań powierzonych do realizacji samorządowi terytorialnemu.
Wojewódzkie planowanie przestrzenne było w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat przedmiotem licznych prac teoretycznych i regulacji prawnych. W okresie tym władze województwa lubelskiego sporządziły szereg planów zagospodarowania przestrzennego, określanych niekiedy jako plany regionalne. Rozważania teoretyczne często traktowały planowanie przestrzenne (szczególnie regionalne) jako planowanie przyszłej struktury przestrzennej i działań zmierzających do jej osiągnięcia. Natomiast przepisy i praktyka planowania przestrzennego w coraz większym stopniu kształtowały plany wojewódzkie jako dokumenty określające jedynie pożądaną strukturę przestrzeni – przede wszystkim jej funkcje społeczno-ekonomiczne i przyrodnicze. Przyczyną tej rozbieżności był niewątpliwie silny wpływ uwarunkowań ustrojowych i prawnych na praktykę wojewódzkiego planowania przestrzennego.
Celem artykułu jest wyjaśnienie podstaw polityki odnowy miejskiej we Francji, prowadzonej w ciągu XX i XXI w. Odwołując się do wybranych przykładów programów odnowy przeprowadzonych w aglomeracji paryskiej, skoncentrowano się przede wszystkim na ich społecznym wymiarze. Rozbudowane narzędzia z zakresu urbanistyki oraz polityka kontraktowa umożliwiły współpracę wertykalną i horyzontalną różnych podmiotów. Kluczowym elementem było zróżnicowanie oferty mieszkaniowej w sektorze najmu na wolnym rynku oraz w segmencie mieszkań o regulowanym czynszu. Na obszarach charakteryzujących się wyższym potencjałem i możliwością wielowymiarowego podniesienia ich atrakcyjności efekty odnowy były bardziej spektakularne, podczas gdy renowacja miejska prowadzona na obszarach kryzysowych przynosi mieszane rezultaty.
W części wstępnej artykuł przybliża pojęcia polityki lokalnej i władzy lokalnej. Następnie przedstawiono efekty prowadzonej polityki w gminach wiejskich otaczających Trójmiasto. Wskazano charakterystyczne cechy polityki lokalnej, dzięki czemu możliwe było porównanie badanych jednostek między sobą. Zaprezentowane ujęcie pozwala w sposób w miarę kompleksowy ocenić decyzje podjęte w wielu dziedzinach, za które jest odpowiedzialny samorząd gminy w Polsce. Na podstawie przeprowadzonych badań okazuje się, że niektóre gminy preferowały inwestycje w infrastrukturę społeczną, inne w infrastrukturę techniczną. Część gmin prowadzi politykę równoważenia rozwoju, inne z kolei koncentrują się w nieco większym stopniu na działaniach wspierających powiększanie bazy podatkowej.
Tocząca się na poziomie Unii Europejskiej dyskusja o wynikach interwencji publicznych oraz przyjęcie koncepcji zintegrowanego podejścia do badania efektów działań podejmowanych w ramach polityki spójności sprawiają, że poszukiwanie mechanizmów podwyższających skuteczność programów i projektów współfinansowanych ze środków unijnych nabiera coraz większego znaczenia. Na podstawie wyników wcześniejszych badań autorzy twierdzą, że skuteczność interwencji publicznych jest większa przy zapewnieniu komplementarności podejmowanych działań. Artykuł porusza więc problematykę komplementarności programów i projektów realizowanych w ramach polityki spójności UE na poziomie regionalnym Polski. Studium przypadku jednego polskiego regionu – województwa łódzkiego – pokazuje, że przyjęte metody i narzędzia, które powinny zapewnić komplementarność, nie działają we właściwy sposób. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują na istnienie poważnych ograniczeń w ocenie rzeczywistego stopnia komplementarności i wynikających z niej efektów synergii. Zarówno wyniki analiz dokumentacji, jak i wypowiedzi osób biorących udział w wywiadach pogłębionych sygnalizują, że komplementarność projektów jest mylnie pojmowana lub świadomie wypaczana (w celu uzyskania jak największej liczby punktów na etapie aplikowania), co powoduje, że komplementarność realizowanych projektów nie może zostać uznana za zadowalającą. Przeprowadzone badania umożliwiły autorom opracowanie wniosków i zaleceń odnośnie do rozwiązań, jakie powinny być zastosowane w celu poprawy wdrażania koncepcji komplementarności w kolejnej perspektywie finansowej UE (2014?2020).
Samodzielność finansowa podmiotów sektora samorządowego, czyli zdolność do kreowania własnej polityki finansowej w ramach istniejącego prawa, jest jednym z warunków stabilnego rozwoju lokalnego. Metropolie, czyli największe miasta na prawach powiatu, ze względu na wysoki potencjał demograficzny i gospodarczy wyróżnia wysoki przeciętny poziom samodzielności finansowej w relacji do pozostałych podmiotów sektora samorządowego. Na poziom samodzielności finansowej JST, a zwłaszcza największych miast, oddziałują różnorodne procesy i zjawiska, w tym kryzys gospodarczy oraz zjawisko suburbanizacji. Głównym celem artykułu jest ocena poziomu samodzielności finansowej metropolii w Polsce w latach 2007–2015. Podczas pierwszego etapu badań analizowano kształtowanie się poziomu i stopnia zróżnicowania podstawowych wskaźników samodzielności finansowej metropolii, natomiast na drugim etapie badań ze względu na złożony charakter badanego zjawiska dokonano syntetycznej oceny poziomu samodzielności finansowej metropolii z wykorzystaniem metody TOPSIS. Podstawę empiryczną badań stanowiły dane pochodzące z baz danych GUS (Bank Danych Lokalnych).
Artykuł podejmuje próbę oceny wpływu inwestycji, realizowanych przy współudziale unijnych środków polityki spójności w okresie programowania 2004–2006, na konkurencyjność dużych polskich miast. W tym celu w jego pierwszej części podjęto próbę zdefiniowania zagadnienia konkurencyjności miasta i regionu, by następnie w oparciu o nie zaproponować dobór wskaźników, które wykorzystano w dalszych analizach ilościowych. Zastosowano w nich różne metody oceny współzależności konkurencyjności miast i nakładów polityki spójności, co umożliwiło triangulacje otrzymanych wyników. Na tej podstawie przedstawiono szereg hipotetycznych relacji przyczynowo-skutkowych między interwencją publiczną a pozycją konkurencyjną badanych miast. Do ich dalszej weryfikacji wykorzystano jakościowe studia przypadku (zob. Raport EUROREG 2010 oraz artykuły Marka Kozaka i Andrzeja Miszczuka w niniejszym wydaniu specjalnym kwartalnika).
Artykuł przedstawia regionalne zróżnicowania Polski w wielu wymiarach i aspektach: gospodarczym, społecznym, politycznym. Poszczególne zjawiska układają się w przestrzeni Polski w zasadzie w podobny sposób, co prowadzi do potwierdzenia znanych tez o istnieniu silnej współzależności wielu zjawisk w procesie rozwoju. Historyczne uwarunkowania zróżnicowań przestrzeni po raz kolejny wskazują także na to, iż terytorialne różnice w Polsce są produktem "długiego trwania". Obydwie te charakterystyki zróżnicowań ich kompleksowość i historyczne uwarunkowania każą z ostrożnością podchodzić do możliwych efektów polityki regionalnej, która może obiektywnie istniejącą rzeczywistość zmienić tylko stopniowo i w niewielkim zakresie. W zakończeniu artykułu są sformułowane pewne zalecenia pod adresem tej polityki.
Celem artykułu jest przedstawienie procesu zmian, jakie od lat 70. XX w. do roku 2012 zachodziły na obszarach aglomeracji miejskich w Polsce. Cechą charakterystyczną tego procesu była zauważalna tendencja do społeczno-gospodarczej koncentracji funkcji w tych obszarach z równoczesną dekoncentracją ich zagospodarowania. Pod tym względem charakterystyczny jest Warszawski Zespół Miejski (WZM). Odnotowuje się na całym jego obszarze wzrost wskaźników gospodarczych oraz zaludnienia, przede wszystkim w gminach podstołecznych, przy równoczesnym rozpraszaniu się zabudowy na terenach wiejskich, liniową obudową dróg i słabnięciem znaczenia centrów miast otaczających Warszawę. Artykuł ma ukazać te tendencje w gminach północnego pasma rozwoju WZM. Badaniom poddano procesy zachodzące na obszarach trzech miast: Legionowa, Nowego Dworu Mazowieckiego i Zakroczymia oraz w gminach wiejskich Jabłonna i Wieliszew. Wyniki skonfrontowano ze zmianami zachodzącymi w południowej strefie aglomeracji, tj. gminach powiatu piaseczyńskiego. Zbadane procesy zostały porównane z propozycjami i ustaleniami wynikającymi z koncepcji planistycznych WSW, opracowywanych w badanym okresie. Nasilający się proces suburbanizacji, noszący znamiona dezurbanizacji zagospodarowania przestrzennego, wpływa na efektywność nowo powstałych struktur zabudowy i rangę ośrodków usługowych, a także wykazuje zawodność długoterminowych koncepcji planistycznych niepopartych szczegółowymi analizami i badaniami.
W artykule zaproponowano miernik rozwoju społeczno-gospodarczego województw o postaci wskaźnika wielokomponentowego. Miernik obejmuje następujące obszary: technologia, infrastruktura, kapitał ludzki i kapitał społeczny, które definiowane są przez wiele innych wskaźników. Posiada on znaczące przewagi w stosunku do najczęściej stosowanego wskaźnika PKB per capita. Dane statystyczne, na podstawie których jest tworzony, są powszechnie dostępne i ze znacznie mniejszym opóźnieniem niż PKB na poziomie regionów. Wskaźnik ten pozwala ująć czynniki gospodarcze związane z długookresowym wzrostem gospodarczym, jak i efekty zewnętrzne, takie jak zmiany społeczne oraz zanieczyszczenie środowiska i inne. Zaproponowana konstrukcja wskaźnika obejmuje elementy wskaźników jakości życia, popularnych na poziomie krajów, jednak uwzględnia również czynniki niezbędne dla rozwoju gospodarek, a prowadzące do wzrostu wydajności pracy. Autorzy stoją na stanowisku, że takie ujęcie jest niezbędne w dobie problemów gospodarek z długookresowym wzrostem gospodarczym, wpływającym na ich rozwój. W artykule dokonano analizy empirycznej zaproponowanego miernika w odniesieniu do województw w latach 2009–2011. Stwierdzono podobieństwa, ale również wyraźne dywergencje wartości zaproponowanego wskaźnika w przekroju województw w stosunku do PKB per capita. Bazując na powyższych ustaleniach, dokonano także analizy przyczyn takiego stanu rzeczy.
