Wśród zmieniających się obszarów miasta, oprócz dominującej przestrzeni wymiany, we wszystkich epokach w większości miast europejskich przez ostatnie 250 lat najbardziej istotną rolę odgrywała przestrzeń produkcji uzupełniana stopniowo przez rozszerzającą się przestrzeń konsumpcji. Obecnie miasta pozbyły się znacznej części produkcji, szczególnie przemysłowej, a na zwolnionych miejscach kształtuje się przestrzeń ludyczna. Spowodowane jest to zapotrzebowaniem na usługi kulturalne i rozrywkę ze strony klasy metropolitalnej, która zarówno mieszka w metropoliach, jak się między nimi przemieszcza, będąc najbardziej atrakcyjną częścią turystycznej publiczności. Dużą rolę unifikującą odgrywają także media, a przede wszystkim telewizja, co przyczynia się do globalizacji oferty kulturalnej i rozrywkowej. Nic więc dziwnego, że wielkie międzynarodowe korporacje angażują się w różnego rodzaju przedsięwzięcia mające na celu zagospodarowanie przestrzeni miasta, służące zarówno celom bezpośrednio reklamowym, jak i kształtowaniu wizerunku firmy. W rezultacie obserwować można partykularne zawłaszczanie przestrzeni publicznych i ich specyficzną prywatyzację.
Ryzyko i zagrożenia w nowoczesnym świecie stają się problemem codziennego życia milionów ludzi, związane są one ściśle z globalizacją w wielu jej wymiarach. W wymiarze przyrodniczym mamy „efekt cieplarniany” wraz ze wszystkimi jego prawdziwymi lub domniemanymi konsekwencjami, w wymiarze ekonomicznym – niekontrolowane przepływy finansowe mogące zagrozić stabilności światowej gospodarki, w wymiarze technologicznym – wrażliwość na atak terrorystyczny czy zwykłą awarię sieci komputerowych, sterujących gospodarką i życiem codziennym, w wymiarze politycznym – terroryzm i wojnę. Wiele z tych zagrożeń związanych jest z gospodarką przestrzenną i właśnie te szczególne rodzaje ryzyka omawia poniższy artykuł.
Zgodnie ze strategią rozwoju do 2020 roku i z aktualnie ustalaną polityką przestrzenną Warszawa ma być europejską metropolią, z dobrymi warunkami życia, miastem kultury, o trwałym ładzie przestrzennym i przestrzeniami publicznymi o wysokiej jakości. To cele władz miasta, ale spacer po jego śródmieściu pokazuje, że do ich osiągnięcia jeszcze daleka droga. Właściwa metoda to planowanie przestrzenne, którego cechami winny być przejrzystość i partycypacja społeczna. Niestety, planowanie Warszawy takich cech nie ma, co widać na spektakularnych przykładach – planu miejscowego otoczenia Pałacu Kultury oraz projektu wspomnianej polityki przestrzennej. Jeżeli taki sposób zarządzania nie zmieni się po wyborach samorządowych, Warszawa będzie coraz bliższa miastom Trzeciego Świata.
Głównym celem pracy była identyfikacja prawidłowości związanych z wybranymi aspektami stabilności współpracy transgranicznej na przykładzie pograniczy Polski. Podstawą analizy było kompleksowe badanie projektów współpracy transgranicznej Interreg, EWT, EIS, EISP realizowanych w latach 2007–2013 i 2014–2020. Badaniem objęto łącznie około 1500 projektów w zakresie stabilności przedmiotu współpracy oraz stabilności struktur przestrzennych współpracy. Analiza pozwoliła stwierdzić częściową stabilność w odniesieniu do wybranych kategorii tematycznych realizowanych projektów oraz stabilność przestrzenną w zakresie rozmieszczenia beneficjentów współpracy według miejscowości.
Celem artykułu jest przedstawienie wpływu technologii informacyjnych na zachowania przestrzenne głównych aktorów tworzących układ regionalny (przedsiębiorstw, gospodarstw domowych, władz publicznych). Artykuł wykorzystuje wyniki regionalnego studium przypadku przeprowadzonego w ramach projektu ESPON 1.2.3. Do przeprowadzonych w 2006 r. badań wybrano województwo podlaskie stanowiące przykład słabo rozwiniętego regionu peryferyjnego. W szczególności przedmiotem analizy był zakres oraz efekty wykorzystania nowych technologii w sektorze przedsiębiorstw oraz w sektorze władz publicznych.
Celem artykułu jest ocena znaczenia innowacji w kształtowaniu się w Polsce regionów wzrostu oraz regionów stagnacji gospodarczej. Postępowanie badawcze składa się z dwóch etapów. W pierwszym – na podstawie wskaźników poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego usystematyzowanych według następujących aspektów: ludność i osadnictwo, struktura gospodarki i rynek pracy, infrastruktura techniczna i dostępność przestrzenna oraz sytuacja ?nansowa i poziom zamożności – przy wykorzystaniu analizy skupień, dokonano grupowania województw, rozróżniając regiony silne i słabe gospodarczo. Drugi etap obejmuje identy?kację zależności między zróżnicowaniem regionalnym poziomu innowacyjności a rozkładem regionów rozwoju i stagnacji w Polsce, którą przeprowadza się przy wykorzystaniu analizy kanonicznej. Jej wyniki pozwoliły zidenty?kować silną zależność pomiędzy poziomem innowacyjności regionów, a ich poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego we wszystkich wyróżnionych aspektach tego procesu, a zwłaszcza w relacji: poziom innowacyjności regionów – sytuacja ?nansowa oraz poziom zamożności.
Artykuł zawiera omówienie oraz analizę stanu zaawansowania procesu przekształceń własnościowych w Polsce w ujęciu regionalnym wg stanu na koniec 2004 roku, ze szczególnym uwzględnieniem przebiegu procesu prywatyzacji. Badania dowiodły, iż zarówno w ujęciu ogólnopolskim, jak również w układzie województw, nie występuje zdecydowana dominacja żadnej ze stosowanych metod prywatyzacji, aczkolwiek w poszczególnych województwach daje się zauważyć pewne różnice co do częstotliwości ich stosowania, uwarunkowane w dużej mierze liczbą przedsiębiorstw państwowych funkcjonujących na terenie danego województwa oraz ich specyfiką. Analiza przebiegu procesu prywatyzacji w ujęciu regionalnym wskazuje również na występowanie przestrzennego zróżnicowania stanu zaawansowania tego procesu.
Celem artykułu jest określenie zależności między poziomem potencjału ludzkiego a efektywnością ekonomiczną przedsiębiorstw w poszczególnych województwach. Na potrzeby niniejszego artykułu podjęto próbę skonstruowania syntetycznego miernika oceny efektywności ekonomicznej przedsiębiorstw, a także syntetycznego miernika potencjału ludzkiego w regionie w oparciu o wcześniej wyselekcjonowany zbiór zmiennych diagnostycznych. Badaniem objęto wszystkie 16 województw Polski. W badaniach wykorzystano metodę TOPSIS do uporządkowania oraz metody Warda i PAM w celu dokonania klasyfikacji województw. Ponadto przeprowadzono analizę korelacyjną i analizę autokorelacji przestrzennej. Głównym kryterium doboru zmiennych była ich kompletność i dostępność dla wszystkich badanych obiektów w latach 2009–2013.
Artykuł zawiera ocenę zaawansowania prac planistycznych na terenie województwa podlaskiego. W związku z tym określono stopień pokrycia gmin województwa podlaskiego miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego na koniec 2007 r. Oceny dokonano na podstawie obowiązujących i projektowanych planów. Przy ocenie bazowano na jednym istotnym mierniku wymaganego pokrycia z punktu widzenia intensywności użytkowania i liczby istniejących funkcji.
W artykule porównano dynamikę zmiany liczby przedsiębiorstw względem populacji osób w wieku produkcyjnym w sektorze prywatnym w latach 2001–2004 (okres przedakcesyjny) i 2004–2007 (okres poakcesyjny). Badania przeprowadzono, stosując podział na podstawowe sektory działalności gospodarczej (rolniczy, przemysłowy, usługowy niższego rzędu i usługowy wyższego rzędu) oraz pod względem zróżnicowania funkcjonalnego gmin (kilka kategorii miast i ich stref podmiejskich, korytarze transportowe, gminy z rozwojem turystyki itd. – łącznie 16 kategorii). Badania wykazały spadek, inercję, polaryzację przestrzenną oraz mozaikowatość struktury przestrzennej dynamiki rozwoju przedsiębiorstw prywatnych.
W artykule przedstawiono analizę przewidywanego średniookresowego popytu na mieszkania w Polsce. Na podstawie badań empirycznych uznano, że jest on wypadkową szeregu czynników demograficznych, ekonomicznych i stanu zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych. W dalszej kolejności wyznaczono koszyk popytu, w którym znalazło się osiem wskaźników o różnych wagach (odsetek brakujących mieszkań, rozumiany jako różnica pomiędzy liczbą gospodarstw domowych a liczbą mieszkań , przeciętna powierzchnia mieszkania na jedną osobę, przyrost rzeczywisty w latach 1998–-2002, odsetek ludności w wieku 20–-39 lat, prognoza liczby ludności w latach 2002–-2010, stopa bezrobocia, przeciętne wynagrodzenie oraz liczba podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców). Analizę przeprowadzono w układzie gminnym i może ona być przydatna dla osób i instytucji zajmujących się planowaniem przestrzennym oraz rynkiem mieszkaniowym.
Podstawowym celem prezentowanego artykułu jest przedstawienie wybranych metod badań przestrzenno-ekonomicznych, ze szczególnym uwzględnieniem metody Michalskiego (2002). Poszerzenie Unii Europejskiej o nowe kraje to ważna przesłanka dla prowadzenia studiów porównawczych, pozwalających na śledzenie i ocenę konkurencyjności regionów oraz przestrzenne i regionalne zróżnicowania ośrodków wzrostu. Zaprezentowane metody wizualizacji są skromnym wkładem autorów do literatury w tej dziedzinie. Wkład ten polega na zebraniu rodzimych metod, wdrożeniu do badań oraz ich pewnych modyfikacjach. Celem tych metod było zbadanie procesów przestrzennych (w dziedzinach takich, jak: gospodarka, demografia, rolnictwo, jakość życia czy budownictwo) w różnych przekrojach przestrzennych, dla okresu 1990-1992. Istnieje wiele metod badania podobieństwa (niepodobieństwa) struktury regionów. Wszystkie one w sposób zasadniczy zależą od pojęcia struktury. W referacie zostaną przedstawione dwa odmienne podejścia do tego pojęcia i związane z tym miary. Dodatkowo zaprezentowane zostaną różnorodne metody wizualizacji uzyskanych miar.
Pytanie, czy Warszawa staje się miastem Trzeciego Świata, można uznać za pytanie metaforyczne, które wyraża niepokój o to, czy dokonujące się obecnie przemiany idą w dobrym kierunku, jak są realizowane wartości przestrzenne. W wyniku II wojny światowej Warszawa ukształtowana jako miasto tradycyjne legła w gruzach. Narzucono jej ład o charakterze totalnym, który doprowadził do powstania w wybranych miejscach form dominujących i zamienił olbrzymie obszary miasta w przestrzeń rozmytą. W latach transformacji nie odtworzono i nie tworzono w wymiarze publicznym wartości przestrzennych prowadzących do oczekiwanego zrównoważonego rozwoju, którego rezultatem byłby ład wolności, respektujący ducha miejsca.
Samorząd terytorialny i polityka miejska podlegają zmianom łączącym się ze zmianą tradycyjnego modelu welfare state. Zmiany te dotyczą wymiaru gospodarczego, politycznego i związanego z modelami zarządzania. Opisując te procesy, wielu autorów odwołuje się często do pojęcia nowego zarządzania w sektorze publicznym (New Public Management). Artykuł omawia trzy koncepcje teoretyczne powstałe w ciągu ostatnich kilkunastu lat, które są stosowane do interpretacji opisanych przemian. Teoria "nowej kultury politycznej" N. Clarka wychodzi od przemian zarówno w systemie wartości, jak i w systemie ekonomicznym i zwraca uwagę na nowe elementy w sposobie uprawiania polityki lokalnej. Koncepcja "zarządzania lokalnego" (local governance) rozwinięta zwłaszcza przez Petera Johna koncentruje się przede wszystkim na kształcie instytucji samorządowych. Kolejna koncepcja T.N. Clarka "miasta jako maszyna rozrywki" zwraca uwagę na zmieniające się mechanizmy lokalnego rozwoju gospodarczego i ich wpływ na kształt polityki miejskiej. Artykuł stawia także pytania (i wstępne hipotezy) dotyczące możliwości zastosowania omawianych koncepcji w warunkach polskich.
Zjawisko społeczeństwa informacyjnego (SI) stanowi przedmiot zainteresowania wielu dziedzin nauki, w tym geografii, ekonomii, a także socjologii. Na tle różnych badań dotyczących społeczeństwa informacyjnego projekt ESPON 1.2.3 wyróżnia się tematycznym i przestrzennym zakresem analizy. Celem projektu było bowiem nie tylko przedstawienie stanu społeczeństwa informacyjnego i trendów w tym zakresie w Europie z perspektywy terytorialnej , lecz także zbadanie oddziaływania społeczeństwa informacyjnego na rozwój przestrzenny różnych typów regionów oraz sformułowanie na tej podstawie zaleceń dla praktyki na poziomach makro-, mezo- i mikro-. Projekt stanowi pierwszą próbę włączenia zagadnień przestrzennych do analizy społeczeństwa informacyjnego w rozszerzonej Europie i należy go traktować jako pilotaż do dalszych badań.
Autorka tego eseju poszukuje relacji między fragmentacją, segregacją i rekonstrukcją porządku w mieście. Aczkolwiek metafory zwartości są na ogół stosowane w odniesieniu do przeszłości, a fragmentacji do teraźniejszości, to sfragmentaryzowne miasto współistnieje dzisiaj z innym obrazem miasta – nostalgicznym miastem przedstawianym jako żywe ciało. Trudno byłoby ujmować to doświadczenie przy pomocy prostego przeciwstawienia prawdziwego doświadczenia fałszywemu; różnica tkwi bowiem w samej idei „dobrego życia” wprowadzonej przez Arystotelesa. Analizując pojęcie somatografii wprowadzone przez Edwarda Soję, uzasadnia się, dlaczego w wieku technologii informatycznych, mobilności i kultury konsumpcyjnej takie metafory miasta jak podzielone, martwe ciało oraz żyjące ciało stają się ważniejsze niż kiedykolwiek. Akty różnicowania, separacji i segregacji są ufundowane bowiem zarówno na miejskiej somatofobii, jak miejskiej somatofilii. Pytanie postawione w tym eseju dotyczy zatem sposobu rekonstrukcji miejskiego porządku w pierwszym sensie oraz rewitalizacji przestrzeni miejskiej – w drugim.
Celem artykułu jest analiza wpływu polityki spójności w latach 2004–2006 na rozwój Zielonej Góry. W badaniach, korzystając ze zróżnicowanych źródeł informacji i metod, podjęto analizę wpływu w trzech głównych aspektach: konkurencyjności i atrakcyjności; spójności społecznej i przestrzennej oraz dyfuzji procesów rozwojowych. Z badań wynika, że polityka spójności miała niewielki wpływ na rozwój miasta i jego otoczenia, służyła bowiem przede wszystkim podniesieniu jakości życia.
Artykuł poświęcony jest projektom rewitalizacyjnym realizowanym w polskich miastach w ramach polityki spójności 2004–2006. Projekty takie stanowiły jedynie małą część interwencji polityki spójności w miastach. Stosunkowo małe nakłady oraz niewielka liczba projektów spowodowały wyraźne rozproszenie interwencji, co niejako z góry przesądza o skali efektów. Większość projektów zaklasyfikowanych jako rewitalizacyjne nie odpowiadała pojęciu rewitalizacji kompleksowej, polegającej na przekształcaniu struktur przestrzennych oraz społeczno-gospodarczych; były one raczej inwestycjami remontowo-modernizacyjnymi. Ogólne oddziaływanie projektów sklasyfikowanych jako rewitalizacyjne w skali krajowej jest małe, choć poszczególne projekty w większości miały zdecydowanie pozytywny wpływ na najbliższe otoczenie lub nawet na całe miasto (szczególnie projekty dotyczące większych przestrzeni publicznych).
W artykule przedstawia się opis zróżnicowania systemu regionalnego Polski w oparciu o koncepcję rdzeń-peryferie. Jako metodę badawczą wprowadza się iloraz potencjału ludności i potencjału dochodu, określony w układzie jednostek przestrzennych typu NTS 3, który jest systemową miarą poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego regionów.
W opracowaniu zaprezentowano problematykę porządku architektonicznego i urbanistycznego w polskiej przestrzeni. Uwzględniono zarówno problematykę wielkich miast, ich przedmieść, jak i obszarów pozamiejskich, które często tracą swój tradycyjny, wiejski charakter. W szczególności zwrócono uwagę na historyczne uwarunkowania procesów urbanizacyjnych i ich obecne skutki. Określono zarówno diagnozę stanu, jak i propozycję budowy strategii jego poprawy. Zaprezentowano także możliwe do wykorzystania instrumentarium działania, w tym opisano instrumenty w Polsce jeszcze nie stosowane. Kontynuacją tych rozważań stało się zaprezentowanie konceptu rewitalizacji urbanistycznej jako kluczowego działania, mogącego w znaczący sposób przyczynić się do poprawy stanu polskiej przestrzeni. Podsumowaniem pracy stał się zestaw wniosków dotyczących działań służących poprawie stanu polskiej przestrzeni.
W artykule skoncentrowano się przede wszystkim na najważniejszych instrumentach zarządzania przestrzenią, jakimi są miejscowe plany zagospodarowania. Celem jest określenie, czy i w jakim stopniu ustalenia z zakresu ochrony środowiska i ochrony przyrody zawarte w planach miejscowych wpływają ograniczająco na sposób zagospodarowania przestrzennego. Przeanalizowano dokumenty planistyczne z województwa zachodniopomorskiego, czyli wszystkie 92 miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego uchwalone w 2013 r., w tym 78 uchwalonych w gminach wiejskich oraz wiejsko-miejskich i 14 w miastach na prawach powiatu.
Celem pracy jest próba oceny wpływu inwestycji zagranicznych na rozwój jednego z najbiedniejszych województw Polski – podkarpackiego. Ukazane zostanie przy tym rozmieszczenie, struktura i przestrzenne zróżnicowanie bezpośrednich inwestycji zagranicznych w tym regionie. Do opracowywania danych wykorzystana została metoda zakładowa, co oznacza, że liczba pracujących i wielkość inwestycji przypisane są miejscowości, gdzie zostały dokonane, a nie siedzibie przedsiębiorstwa. Wyniki wskazują na dotychczasowy raczej pozytywny wpływ inwestycji zagranicznych na rozwój lokalny i regionalny województwa podkarpackiego, zwłaszcza branż produkcyjnych. Za niekorzystny uznać należy jednak wzrost dysproporcji społeczno-ekonomicznych w regionie.
Artykuł porusza zagadnienia pomiaru i oceny dobrostanu człowieka oraz rozwoju społeczno-gospodarczego, a w szczególności najrzadziej dotąd stosowaną kategorię godności życia. Kategoria ta została zdefiniowana, określono także jej relację do pozostałych kategorii: warunków, poziomu i jakości życia. Przedstawiono możliwość wykorzystania jej do oceny przestrzeni miejskich o dużym znaczeniu społecznym. Wskazano dotychczasowe zastosowanie tego pojęcia w innych obszarach nauk i możliwe kierunki poszukiwań w celu stworzenia metod badawczych i wskaźników odpowiednich do stosowania tej kategorii.
Polskie władze publiczne uznały na początku lat 90., że wszelkie planowanie jest przejawem systemu socjalistycznego i w ustroju gospodarki rynkowej staje się zbędne. Cechą polskiej przestrzeni na przełomie XX i XXI wieku stał się postępujący chaos zagospodarowania. Dotyczy to także Obszaru Metropolitalnego Warszawy, istniejącego jako obiektywny system powiązań funkcjonalnych, ale nieobecnego w procesach planistycznych i na mapach administracyjnych. Brak spójnej polityki przestrzennej skutkuje dziką urbanizacją terenów podmiejskich, ale także brakiem rozwoju Warszawy w jej administracyjnych granicach. Widoczna centralizacja władzy samorządowej doprowadziła tu do zatorów decyzyjnych i zahamowania inwestycji. Zjawiska te mogą prowadzić do marginalizacji Warszawy jako metropolii europejskiej.
Artykuł przedstawia przeobrażenia przestrzenne i społeczno-gospodarcze jednego z warszawskich wielkich zespołów mieszkaniowych – osiedla Służew nad Dolinką. Szczególna uwaga została zwrócona na przemiany, jakie w jego przestrzeni zaszły pod wpływem procesów transformacyjnych po 1989 r. Osiedle to, mimo potencjalnego zagrożenia degradacją materialną i społeczną, uniknęło losu wielu podobnych zespołów mieszkaniowych w Europie Zachodniej i nie uległo przekształceniu w tzw. miejski slums. Dzięki połączonym, systematycznym działaniom podejmowanym przez spółdzielnię mieszkaniową, władze miejskie i indywidualne podmioty (zarówno mieszkańców, jak i przedsiębiorców), jak również dzięki sprzyjającym okolicznościom na warszawskim rynku mieszkaniowym, nie stało się ofi arą syndromu wielkiego osiedla i nadal stwarza atrakcyjne warunki życia dla swoich mieszkańców.
Niniejszy artykuł przedstawia analizę identyfikacji przestrzennej, traktowanej jako proces utożsamiania się jednostki z przestrzenią przez przyjęcie roli mieszkańca określonego terytorium, jak również poczucie łączności ze zbiorowością terytorialną stanowiącą dla jednostki społeczną grupę odniesienia. Przedmiotem analizy są zatem dwa wymiary identyfikacji przestrzennej: identyfikacja indywidualna i kolektywna (zbiorowa). Wynikiem przeprowadzonej analizy jest odpowiedz´ na pytanie, jaki jest zakres spójności przestrzennych odniesień mieszkańców Łodzi. W tym celu utworzono typologię uwzględniającą wskazane aspekty identyfikacji przestrzennej. Uzyskane wyniki prezentują, iż wśród badanych dominuje kategoria uwzględniająca proces utożsamiania się z miastem w wymiarze indywidualnym i traktowaniem zbiorowości sąsiedzkiej jako grupy odniesienia. Należy zatem stwierdzić brak spójności pomiędzy wymiarem indywidualnym i kolektywnym identyfikacji przestrzenne mieszkańców Łodzi.
Celem prezentowanych badań było określenie roli Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w procesach kształtowania makroregionu funkcjonalnego aglomeracji olsztyńskiej. Za główne kryterium delimitacji przyjęto zasięg funkcji edukacyjnych olsztyńskiej uczelni. Wykorzystano do tego dane dotyczące pochodzenia kandydatów na studia w UWM zarejestrowanych w trakcie procedury rekrutacyjnej w latach 2011 i 2012. W pracy dokonano także analizy wpływu wybranych czynników na wielkość obszaru przestrzennego oddziaływania olsztyńskiej uczelni. Na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić, że oprócz obszaru województwa warmińsko-mazurskiego makroregion funkcjonalny aglomeracji olsztyńskiej obejmuje także sąsiadujące z nim gminy województw podlaskiego i mazowieckiego.
W ciągu ostatnich kilku lat sektor finansowy w Polsce rozwijał się bardzo dynamicznie. Zjawisko to znalazło swoje odzwierciedlenie także w wymiarze przestrzennym – w miastach placówki bankowe wypierają z dotychczasowych lokalizacji inne rodzaje działalności. Celem artykułu jest przedstawienie i analiza przestrzennego rozmieszczenia placówek bankowych w Warszawie. Na podstawie badań własnych autorka podjęła próbę określenia głównych cech struktury przestrzennej usług bankowych w stolicy na początku 2009 r., opierając się na koncepcji M. Proudfoot`a dotyczącej hierarchii ośrodków usługowych w obrębie organizmu miejskiego. Zwrócono także uwagę na te cechy zjawiska, które związane są ze specyficznym charakterem usług bankowych.
Miasto europejskie zmienia się dziś zasadniczo. Obecne zmiany jakościowe poprzedziła w nim ewolucja form i metod gospodarowania przestrzenią . Dla miast polskich charakterystyczny jest stan permanentnej rewolucji. Zasadniczym niedostatkiem jest brak świadomości tego, jaka wartość kryje się w przestrzeni miasta. W Polsce brakuje nowoczesnego poczucia wartości przestrzeni, w takiej postaci, jaka jest właściwa europejskim krajom rozwiniętym. Inne, nie mniej istotne różnice to powierzchowność i doraźność charakteryzująca system planowania i gospodarki przestrzennej. Jakość przestrzeni miasta jest kwestią w dużej mierze zależną od sposobu gospodarowania miastem. Niestety, świadomość roli i zadańw tym zakresie nie jest w polskich samorządach powszechna. Nie ma np. tradycji przedsięwzięć publiczno-prywatnych. Globalizacja w polskich miastach nie rysuje się więc jako proces bezpieczny. Oznacza ona dziś głównie wzmożony napływ nie najlepszych wzorów „urządzania miasta”. Nasze miasta mogą stać się obszarem intensywnej ekspansji kapitału o charakterze spekulacyjnym, usiłującego, przy minimalnych nakładach, osiągnąć szybkie zyski, m.in. kosztem potencjalnej degradacji miast. Stawką jest tożsamość miast polskich jako miast europejskich.
Postęp w technologiach informacyjnych i komunikacyjnych powoduje, że na przestrzeń miejską w coraz większym stopniu oddziałują jej wirtualne reprezentacje tworzone i funkcjonujące w obrębie cyberprzestrzeni. Cyfrowy cień miasta jest zjawiskiem trudno uchwytnym i wielowymiarowym, a jednym ze sposobów jego przedstawiania i analizy jest tzw. cyberpejzaż, czyli cyfrowe warstwy współtworzące palimpsest miejsca. Analiza dokonana przy użyciu materiałów zebranych z dwóch serwisów społecznościowych: Twittera i Flickra, pozwoliła na ukazanie dynamiki zmian, jakim podlegał cyberpejzaż Poznania w ciągu czterech miesięcy i jaki wpływ miało na niego odbywające się w tym czasie megawydarzenie – Euro 2012. Dodatkowo wyróżniono miejsca, które są stałymi i charakterystycznymi elementami cyberpejzażu miasta, mogącymi odzwierciedlać jego strukturę społeczno-przestrzenną.
Artykuł poświęcony jest dyskusji nad próbami reinterpretacji przyczyn i skutków stanu permanentnego niedorozwoju społeczno-gospodarczego regionów peryferyjnych w Europie na przykładzie włoskiego Mezzogiorno. Mezzogiorno, powszechnie przedstawiane jako monolityczny paradygmat nieudanej modernizacji, ulega dekonstrukcji poznawczej w obliczu dwutorowo biegnącego strumienia analiz i wypowiedzi. Ideologicznie nasycony dyskurs polityczny wywodzący się z separatystycznej północy wzmacnia i podkreśla obraz Południa jako bezprawnego konsumenta zasobów państwa włoskiego produkowanych na Północy. Odpowiedzią jest równie ideologicznie motywowany dyskurs elit akademickich i kulturowych Południa, którego celem jest wytworzenie nowego, pozytywnego obrazu Południa jako przestrzeni alternatywnej dla północnego egoizmu i materializmu, przestrzeni-pomostu między Europą a resztą nieatlantyckiego świata. W tym kontekście coraz silniej zaznacza swoja obecność dyskurs nauk społecznych, który w rozważaniach na temat warunków rozwoju społeczno-ekonomicznego regionów peryferyjnych rezygnuje z jednostronnego podejścia neoliberalnego, zwraca się natomiast ku wieloaspektowym analizom warunków instytucjonalnych jako pierwotnemu źródłu (wadliwej) dynamiki społeczno-ekonomicznej. Dyskusja wokół włoskiego Mezzogiorno moża stanowić przy tym użyteczny punkt orientacyjnych dla debaty nad modelem polityki prorozwojowej w Polsce, szczególnie w odniesieniu do regionów peryferyjnych i zacofanych.
Zagadnienie równoważenia rozwoju lokalnego wiąże się z wieloma problemami, do których należy m.in. gospodarowanie przestrzenią. Przestrzeń bowiem powinna być traktowana jako jeden z ważniejszych zasobów środowiskowych, a przy tym o charakterze nieodnawialnym. Gospodarowanie przestrzenią warunkowane jest wieloma czynnikami, w tym regulacjami prawnymi oraz aktualnym kształtem paradygmatu urbanistycznego. W związku z wprowadzeniem koncepcji zrównoważonego rozwoju paradygmat ten ulega ewolucji. Jako istotne jego elementy pojawiają się tendencje do ograniczenia rozwoju przestrzennego miasta oraz rewitalizacja istniejących, często zdegradowanych zasobów. Można przy tym mówić o całym szeregu zagadnień wiążących się z problemem rewitalizacji urbanistycznej. Jednocześnie należy uznać, iż rozwój miasta "do wewnątrz" a więc z wykorzystaniem zdegradowanych struktur miejskich stanowić winien alternatywę dla procesu postępującej suburbanizacji i sukcesywnego wkraczania zabudowy na tereny do tej pory niezurbanizowane.
Esej traktuje o „przestrzeniach szeroko zamkniętych” we współczesnych metropoliach – przez to określenie rozumiem terytoria należące do prywatnych firm i koncernów, zlokalizowane przeważnie w wielkich biurowcach. Miejsca te mają pewne cechy zarówno przestrzeni publicznej, jak i prywatnej. Współtworzą zarazem jedną ze sfer, w której przebiegają procesy fragmentacji i zawłaszczania przestrzeni miejskiej, budują bowiem symboliczne i dosłowne bariery dostępu. W tekście poddaję szkicowej analizie to, jak funkcjonują „przestrzenie szeroko zamknięte” i jaką rolę pełnią w dzisiejszych metropoliach.
Artykuł jest próbą prezentacji oraz oceny ujęć teoretycznych i metodologicznych, jak również niektórych wyników badań nad procesami globalizacji i metropolizacji polskiej przestrzeni. Podstawą rozważań są trzy ostatnio wydane tomy, poświęcone tej problematyce: Metropolie Bohdana Jałowieckiego, Globalizacja polskiej przestrzeni pod redakcją Antoniego Kuklińskiego, Jerzego Kołodziejskiego, Tadeusza Markowskiego i Wojciecha Dziemianowicza oraz Społeczna przestrzeń metropolii Bohdana Jałowieckiego. Zawierają one charakterystykę i uaktualnienia stanu naszych wielkich miast, kierunki ich przemian, zaawansowanie i główne bariery procesu metropolizacji.
Na tle skomplikowanych losów Berlina w XX wieku przedstawione zostały przekształcenia przestrzenno-społeczne metropolii oraz próby integracji przestrzeni podzielonego przez pół wieku miasta. Tym głównym zwornikiem miał stać się projekt aranżacji obszaru wokół placu Poczdamskiego, któremu starano się nadać także symboliczne znaczenie. W jakim stopniu to się udało? Przynajmniej częściową odpowiedź na pytanie to znajdujemy w artykule.
Pojęcie sieci jest jednym z kluczowych pojęć opisujących współczesny świat. Znaczenie sieci współpracy podkreślane jest także w kontekście innowacyjności i jej przestrzennych aspektów. W tym przypadku zwraca się szczególną uwagę na metropolie, będące głównymi węzłami sieci przepływów nie tylko ludzi, pieniędzy czy towarów, lecz także informacji i wiedzy. Artykuł przedstawia wybrane przestrzenne aspekty współpracy naukowej w Polsce. Prezentacja przykładów poprzedzona została teoretycznym wprowadzeniem omawiającym różne aspekty sieci innowacyjności na poziomie krajowym i regionalnym, ze szczególnym uwzględnieniem miejsca metropolii w sieciach współpracy.
W perspektywie paradygmatu kulturalistycznego socjologii miasta z wykorzystaniem teorii przestrzeni publicznej artykuł prezentuje sposoby użytkowania przestrzeni publicznych w trzech miastach: Jastrzębiu Zdroju, Tychach i Żorach. W miastach tych wyraźnie widoczne są skutki wytwarzania przestrzeni w Polsce Ludowej: dominacja przestrzeni produkcji, budowa monofunkcyjnych przestrzeni mieszkaniowych oraz zaniedbania w tworzeniu przestrzeni publicznych. Wprawdzie w ostatnich latach niektóre ze struktur ułomnych zostały dopełnione, ale nadal wyzwaniem jest wytworzenie integrującej miejskiej przestrzeni publicznej. Dlatego warto poznać sposoby społecznego użytkowania przestrzeni miast socjalistycznych. Rezultaty badań kwestionariuszowych pokazują, że mieszkańcy doceniają i lubią wielofunkcyjne place i rynki w tych miastach, w których one istnieją. Miejsca te stanowią wielofunkcyjną przestrzeń publiczną. Natomiast w ośrodkach, w których brakuje funkcjonalnych miejskich przestrzeni publicznych, zastępują je nowo powstałe centra handlowe, choć nie pełnią funkcji integracyjnej i nie sprzyjają interakcjom społecznym. We wszystkich miastach istotną rolę dla mieszkańców, szczególnie przy realizacji działań opcjonalnych, odgrywają przestrzenie rekreacyjne.
Celem poznawczym badań było pokazanie prawidłowości zachowań w przestrzeni miejskiej zamożnych mieszkańców Warszawy, których zaliczyć można do kształtującej się w Polsce tzw. klasy metropolitalnej. Wywiady zostały przeprowadzone wśród 132 mieszkańców luksusowych mieszkań. Lokalizacji apartamentów wynika w zasadzie z dotychczasowej struktury społeczno-przestrzennej miasta i subiektywnej waloryzacji przestrzeni Warszawy. Jednym z głównych motywów zamieszkania w apartamentach jest poczucie bezpieczeństwa, kolejnym, bardzo ważnym - "bycie między swoimi" oraz prestiżowy charakter miejsca. Mieszkańcy apartamentów w jeszcze większym stopniu niz pozostali zamożni mieszkańcy stolicy tworzą wokół siebie "osobne światy". Przede wszystkim izolowany, dobrze chroniony świat mieszkania i konsumpcji, a więc luksusowe butiki, malle, restauracje i puby, prywatne szkoły dla dzieci, a także świat dalekich i bliższych krajów, w których spędza się letnie i zimowe wakacje, nie licząc służbowych podróży. Między licznymi punktami zainteresowań w mieście, w którym żyją, przemieszczają się dobrymi samochodami, mając niewielki jedynie kontakt z tzw. życiem ulicy.
Tekst ten przedstawia przestrzeń miejską z perspektywy kilku szlaków pamięci istniejących w Warszawie i Krakowie. Punktem wyjścia dla autorów stało się badanie charakteru i roli warszawskich oraz krakowskich pomników. Analizie poddane zostały materialne i symboliczne „ścieżki pamięci” w obu miastach, a główne pytania badawcze dotyczyły obszarów tematycznych, elementów tworzących poszczególne szlaki oraz ich wpływu na przestrzeń miejską.
Na zarządzanie przestrzenią w skali lokalnej wpływ wywierają różne organy, w tym organy ochrony środowiska. Celem artykułu jest określenie zakresu, w jakim parki narodowe (w których imieniu działali ich dyrektorzy) wpływały na zarządzanie przestrzenią gmin w Polsce w latach 2008–2011 w oparciu o dokonywane przez nich uzgodnienia. Ponadto podjęto próbę zweryfikowania, jakie w tym okresie występowały konflikty przestrzenne pomiędzy przeznaczeniem związanym z utrzymaniem i rozwojem parków narodowych oraz innymi, występującymi na szczeblu lokalnym przeznaczeniami. W artykule analizie poddano dane uzyskane z trzynastu polskich parków narodowych.
Celem niniejszego tekstu jest analiza wzorów osiedlania się imigrantów w aglomeracji warszawskiej, a zwłaszcza na terenie samego miasta Warszawy. Przedmiotem analizy jest: wyłanianie się potencjalnych skupisk miejsc zamieszkiwania imigrantów i ich związek z innymi typami koncentracji imigrantów; czynniki determinujące miejsce zamieszkania i funkcjonowanie migrantów w miejskim środowisku; a także związek między miejscem zamieszkania migrantów a ich aktywnością ekonomiczną i lokalizacją miejsc pracy, charakterystykami kulturowymi i przyjętymi strategiami akulturacyjnymi. Problemy te badane są na przykładzie populacji Wietnamczyków i Ukraińców posiadaja?cych zezwolenie na osiedlenie się w województwie mazowieckim. Artykuł omawia różnice we wzorcach zamieszkiwania w Polsce obu grup oraz ukazuje wyłanianie się zalążków skupisk w przypadku Wietnamczyków.
Niniejszy artykuł ukazuje ewolucję układu urbanistycznego Tbilisi – obecnej stolicy Gruzji (ang. Georgia; gruz. Saqartwelo) – na przestrzeni dziejów. Struktura tekstu zachowuje chronologiczny układ wydarzeń od powstawania miasta. Omówiono także jego urbanistyczną specyfikę, wynikającą z lokalizacji Tbilisi w kotlinie rzeki Mtkwari (znanej w Polsce pod nazwą Kura). Na zakończenie dokonano ogólnego przeglądu podstaw prawnych rozwoju miasta z początku XXI w. Determinują one bowiem praktyczne możliwości wykorzystania urbanistycznego dziedzictwa stołecznego miasta. Tekst oparty jest na dokumentach rewitalizacji urbanistycznej Tbilisi, jakie opracowano na początku 2000 r. w ramach projektu współfinansowanego przez Radę Europy i Gruzińską Fundację Ochrony Dziedzictwa Kulturowego. Wyniki badań opublikowano w 2001 r. w gruzińsko-francusko- i angielskojęzycznych materiałach specjalistycznych (Tumaniszwili 2001). Kolejne źródła to materiały empiryczne gromadzone w Tbilisi w okresie 2003–2006 (w ramach realizowanego tam międzynarodowego projektu AIA) oraz uzyskane metodą kwerendy w gruzińskich i zagranicznych bibliotekach w latach 1998–2008
Autor wskazuje na różne sposoby definiowania sprawiedliwości społecznej w kategoriach równości wyników lub równości szans, argumentując, że w ujęciu terytorialnym uzasadnione jest dążenie do wyrównywania szans poprzez ograniczenie wykluczenia społecznego, a nie minimalizowanie regionalnych dysproporcji w poziomie życia. Polemizuje z tezą Roberta Perdała i in. (2020), że preferencje polityczne mieszkańców Ziem Zachodnich i Północnych oraz wyborców zamieszkujących Polskę wschodnią i południowo-wschodnią wynikają z różnic w poziomie lub współczesnej dynamice rozwoju społeczno-gospodarczego i odpowiadają podziałowi na rdzeń i peryferie, wskazując, iż to właśnie regiony północne i zachodnie cechuje najwolniejszy rozwój gospodarczy i nasilenie negatywnych zjawisk społecznych.
The article was published in Polish in "Studia Regionalne i Lokalne", 3/2009
The article provides a comparison of the dynamic increase in the number of enterprises relative to the working-age population in the private sector in the years 2001–2004 (the immediate pre-accession period) and 2004–2007 (the immediate post-accession period). The study was conducted with regard to the main sectors of economic activity (agriculture, industry, lower-order services and higher-order services), as well as the functional diversity of municipalities, or gminas (urban and suburban categories, transportation corridors, tourism, etc., for a total of 16 categories). The study indicates a decline, inertia, spatial polarisation and tessellated spatial structure of the development dynamic of private enterprises.
Celem artykułu jest analiza związku przemieszczeń uczniów między obwodami szkolnymi ze zróżnicowaniem wyników publicznych szkół podstawowych i gimnazjów. Zagadnienie to jest rozpatrywane w szerszym kontekście nierówności edukacyjnych związanych z przestrzenną organizacją oświaty opartą na systemie tzw. obwodów szkolnych. Prezentowane w artykule wyniki badań dowodzą, że na skutek luźnego traktowania zasady rejonizacji kształcenia przez władze miejskie, dyrekcje szkół oraz rodziców i uczniów, szczególnie na poziomie gimnazjum dochodzi do intensywnych przemieszczeń uczniów między obwodami szkolnymi. Badania wykazały, że zjawisko to wyjaśnia blisko 50% zróżnicowania wyników egzaminu gimnazjalnego między gimnazjami w Poznaniu. W artykule omówiono konsekwencje tej sytuacji dla polityki edukacyjnej miasta oraz zarządzania szkołami.
Niniejszy tekst odnosi się do trzech kluczowych zagadnień omawianych w artykule Roberta Perdała i in. (2020) oraz w polemice Bolesława Domańskiego, publikowanej w niniejszym numerze SRiL. Są to: problemy sprawiedliwości społecznej w odniesieniu do układów terytorialnych, zagadnienia przestrzennych relacji między kompleksami zjawisk społeczno-gospodarczych a postawami i zachowaniami politycznymi w Polsce oraz problem spełnienia wymogów sprawiedliwości społecznej w odniesieniu do układów terytorialnych znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji, wynikającej głównie z depopulacji.
Praca ma dwa cele: 1) rozpoznanie dominujących zarzutów kierowanych w skargach do sądów administracyjnych odnośnie do studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, ocena ich zasadności i skuteczności oraz klasyfikacja podmiotów wnoszących skargi; 2) wykazanie, że zdarzenia orzecznicze są powiązane ze zróżnicowaniem gmin, tj. ich charakterem (morfologią, funkcjami społeczno-gospodarczymi itp.) oraz cechami rozwoju społeczno-gospodarczego. Przeanalizowano wszystkie wydane w latach 2010–2019 wyroki wojewódzkich sądów administracyjnych dotyczące skarg na studia gminne (531). Problemem okazuje się niedookreślony przez ustawodawcę zakres ustaleń studiów, co jednak nie wpływa na stopień skuteczności podważania tych aktów przez właścicieli nieruchomości. Wykazano też wysoką koncentrację skarg w miastach wojewódzkich i ich strefach podmiejskich.
W drodze analizy rozwoju koncepcji skupisk przemysłu (clusters) sformułowano wnioski na temat zmian w hierarchii terytorialnych determinantów konkurencyjności firm. Wskazano, że w hierarchii tej efekty aglomeracji i związane z nimi korzyści zewnętrzne ustępują obecnie miejsca korzyściom sieci. Wpływ na tę zmianę ma niewątpliwie swoboda przepływu czynników produkcji i technologii związana z globalizacją .Stąd same efekty zgromadzenia w jednej przestrzeni źródeł tych czynników nie mają już obecnie tak silnego znaczenia. Podstawową rolę w tworzeniu wiedzy i dzieleniu się nią odgrywa przestrzenna bliskość w ramach sieci powiązań, które oparte są na świadomym tworzeniu przez uczestników sieci międzyorganizacyjnych strategii rozwoju.
W publikacji przedstawiono zasady ochrony i kształtowania krajobrazu osiedli wiejskich sformułowane na podstawie literatury. Zagadnienia te skonfrontowano następnie z zapisami planu miejscowego oraz ze zmianami, jakie rzeczywiście zaszły na badanym obszarze od czasu uchwalenia planu. Obszar badań objął gminę wiejską położną w południowej części Lubelszczyzny. Na ostatnim etapie pracy określono stopień, w jakim zapisy obowiązującego planu są realizowane przez nowe formy zagospodarowania. W efekcie zidentyfikowano szereg problemów związanych zarówno z nieprawidłowościami i brakami w zapisach planów miejscowych, jak i niespójnościami zapisów planistycznych z rzeczywistym zagospodarowaniem terenu gminy. Wskazane zostały również postulowane kierunki zmian w polityce przestrzennej gminy.
Aby dokonać oceny poziomu rozwoju regionów, konieczna jest obserwacja zmian, jakie zachodzą w polskiej przestrzeni, pod kątem rozwoju zrównoważonego. Te dysproporcje uzależnione są między innymi od przynależności danego obszaru do terenów o określonych funkcjach przyrodniczych, społecznych i gospodarczych. Specjalizacja obszaru wywiera wpływ na kierunek i tempo rozwoju poszczególnych sfer ładu zrównoważonego. Z badań wynika, że regiony, w których znajdują się duże skupiska miejskie, osiągają znacznie wyższe wskaźniki gospodarcze i społeczne, niższe zaś - środowiskowe. Natomiast powiaty o charakterze rolniczym czy turystycznym znacznie lepiej radzą sobie z problemami środowiskowymi. Z tego względu działania na rzecz rozwoju regionu i zmniejszania dysproporcji muszą uwzględniać jego charakter. Przeprowadzona analiza taksonomiczna może stanowić podstawę do dalszych badań.
W artykule zaprezentowano wyniki analiz dotyczących planowania przestrzennego w gminach z końca 2004 roku, udostępnionych dzięki uprzejmości Departamentu Ładu Przestrzennego i Architektury w Ministerstwie Transportu i Budownictwa, a uzyskanych w ankiecie GUS. Omówiono pokrótce najważniejsze wskaźniki obrazujące zaawansowanie prac planistycznych, zwłaszcza opracowanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Przeanalizowano też szeroki zakres czynników, głównie społeczno-ekonomicznych, mogących wpływać na stan planowania przestrzennego. Na podstawie przeprowadzonych badań sformułowano wnioski praktyczne dla polityki regionalnej.
Kwestia wykluczenia transportowego w Polsce jest coraz częściej podnoszona przez polityków, publicystów i organizacje pozarządowe. Problem nasilił się w okresie pandemii COVID-19 wobec zmniejszenia liczby tras i częstotliwości kursowania autobusów i kolei. Krajowy dorobek naukowy dotyczący wykluczenia transportowego jest niewystarczający. Niniejszy artykuł jest próbą poszerzenia wiedzy w tym zakresie. Celem jest ukazanie różnych aspektów wykluczenia transportowego z perspektywy mieszkańców. Uwzględniono trzy płaszczyzny tego zjawiska: ograniczony dostęp do publicznych środków transportu, ograniczenia przestrzenno-czasowe oraz trudności w uczestnictwie w ważnych instytucjach społecznych. Artykuł opiera się na studiach przypadku trzech miejscowości w województwie mazowieckim: Ostrowi Mazowieckiej, Żuromina i Tczowa. Badanie realizowano w 2021 r. za pomocą wywiadów pogłębionych oraz analizy danych zastanych. Na podstawie opinii i spostrzeżeń mieszkańców powyższych miejscowości przedstawiono społeczne konsekwencje ograniczonego dostępu do połączeń autobusowych i kolejowych.
Artykuł stanowi badanie porównawcze studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego sześciu największych miast Polski pod kątem sposobu strefowania wewnątrz poszczególnych ośrodków. Ze względu na brak szczegółowych przepisów w tym zakresie miasta te wypracowały własną metodykę strefowania. Autorzy studiów w wyznaczaniu stref kierują się trzema przesłankami: funkcjonalną, morfologiczną i administracyjną, przy czym poszczególne przesłanki w różnym stopniu determinują sposoby wyznaczania stref w badanych miastach.
Strefa podmiejska Wrocławia charakteryzuje się dynamicznymi zmianami liczby mieszkańców oraz wzmożonym ruchem budowlanym. Tempo dokonujących się przemian nie do końca znajduje jednak odzwierciedlenie w oficjalnych statystykach ludnościowych, opierających się na danych meldunkowych, prezentujących znacznie niższą liczbę ludności, niż w rzeczywistości zamieszkuje gminy znajdujące się w najbliższym sąsiedztwie Wrocławia. Celem artykułu jest oszacowanie rzeczywistej liczby ludności zamieszkującej strefę podmiejską Wrocławia dla danych z lat 2012/2013 i 2020 oraz ukazanie stopnia zróżnicowania zachodzących przemian w poszczególnych miejscowościach. Szacowania wielkości populacji dokonano na podstawie autorskiej metody, polegającej na agregacji i porównaniu danych statystycznych o zameldowaniach z rejestru Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (PESEL) oraz wektorowych danych przestrzennych z Bazy Danych Obiektów Topograficznych (BDOT10k). Według szacunku w analizowanym okresie (lata 2012/2013 i 2020) w strefie podmiejskiej Wrocławia odnotowano ponad dwukrotnie większy wzrost liczby ludności, niż wskazują na to oficjalne dane statystyczne. Największym poziomem niedoszacowania rzeczywistej liczby mieszkańców charakteryzowały się miejscowości położone w pobliżu głównych szlaków komunikacyjnych oraz znajdujące się w najbliższym sąsiedztwie miasta, w których najwcześniej obserwowano rozwój procesu suburbanizacji.
Artykuł przedstawia dorobek „Diagnozy stanu gospodarki przestrzennej Polski”, opracowanej w latach 1981–1983, w której krytycznej analizie poddano efekty trzydziestoletniego oddziaływania zasad budowy socjalizmu na gospodarkę przestrzenną Polski. Efekty te są odniesione do elementów obecnego stanu gospodarki przestrzennej kraju, co prowadzi do konkluzji, że wiele z ówczesnych niekorzystnych zjawisk i procesów występuje także obecnie, po 30 latach gospodarki rynkowej i systemu demokratycznego. Artykuł kończy propozycja podjęcia badań nad współczesnymi uwarunkowaniami rozwoju kraju.
Podejmowanie decyzji w sytuacji konfliktowej w praktyce polityki publicznej najczęściej kojarzy się z konfliktem interesów. Jedną z częstych form tego konfliktu jest tzw. zjawisko NIMBY, które stało się przedmiotem zainteresowania głównie ze względu na charakterystyczne cechy przestrzenne konfliktów. Bardzo bogatą bazę badań empirycznych dostarczyły polskie nauki geograficzne, co w niniejszym artykule pozwoliło na podjęcie próby analizy konfliktów typu NIMBY również pod kątem różnych interesów zbiorowych. Hipotetycznie, na tej podstawie możliwe byłoby znalezienie nowego podejścia do rozwiązywania tychże konfliktów nie tylko na etapie uczestnictwa interesariuszy, lecz także za sprawą kryteriów merytorycznych. Przy podejmowaniu tych decyzji należy przede wszystkim sprawdzić, czy w grę wchodzą uzasadnione interesy ponadindywidualne (grupowe), gdyż niekiedy uzasadnienie to jest wątpliwe i w rzeczywistości może być tylko interesem jednostki. Różne rodzaje interesów indywidualnych są w sposób uzasadniony kolektywizowane według różnych kryteriów. Jeśli chodzi o interesy uzasadnione, może dojść do konfliktu między pionowo zróżnicowanymi podmiotami tychże. Jednak, nawet w tym przypadku, wyższa pozycja hierarchiczna jednego z podmiotów nie może sama w sobie oznaczać pierwszeństwa dla jego interesu. Podobnie jak w przypadku konfliktu usytuowanego horyzontalnie, decydująca jest treść: interesy o większym stopniu substancjonalności powinny być uprzywilejowane: te z poziomu wartości indywidualnych, takich jak ludzkie życie, zdrowie itp., muszą pozostawać nadrzędne wobec interesów o charakterze ekonomicznym itp., te zaś – wobec zwykłych interesów krótkotrwałych. Jak się okazuje, to właśnie stopień uzasadnionych kolektywizowanych interesów ponadindywidualnych, a nie zwykłe preferowanie tychże tylko na podstawie pozycji ich podmiotów w hierarchii pionowej, jest podstawowym kryterium oceny preferencji w podejmowaniu decyzji w konfliktach interesów publicznych.
Celem opracowania jest sprawdzenie, w jaki sposób i na jakim etapie ewolucji polityki spójności obszary wiejskie zostały do niej włączone, w wyniku czego uzyskały przestrzeń do wzmacniania swojej podmiotowości. Rozważaniom poddano także rolę instrumentu terytorialnego – Rozwoju Lokalnego Kierowanego przez Społeczność (RLKS). Weryfikację problemu badawczego przeprowadzono, sięgając po przegląd literatury i dokumentów legislacyjnych UE oraz materiał empiryczny z dwóch projektów ewaluacyjnych. Wskazano, że poszerzenie zakresu polityki spójności o cel spójności terytorialnej miało szczególne znaczenie dla obszarów wiejskich. W perspektywie finansowej 2014–2020 dzięki terytorializacji polityki spójności – postrzeganej dotychczas jako głównie miejskiej – obszary wiejskie mogły zacząć w niej uczestniczyć. Udowodniono, że RLKS wzmacnia poczucie sprawstwa społeczności lokalnych.
Celem artykułu jest prezentacja zagadnienia upamiętnień partnerstw zagranicznych gmin obecnych w przestrzeni publicznej. Jako studium przypadku wybrano gminy powiatu gnieźnieńskiego. Autor poddał wstępnej weryfikacji następującą hipotezę: mimo że współpraca zagraniczna jest nieobowiązkowym i drugorzędnym zadaniem gmin, ich władze upamiętniają ją jako manifestację swoich ambicji międzynarodowych. Bazę źródłową stanowiły: dane zastane, wywołane dane bezpośrednie (informacje z urzędów gmin), a także dokumentacja fotograficzna wykonana podczas wyjazdów terenowych. Zidentyfikowane upamiętnienia przyjęły różne formy: tablic powitalnych na wjeździe do gminy, pomników oraz nazwy placu. Ustanowiono je w ważnych dla gmin lokalizacjach. W przypadku jednego z pomników doszło do przeniknięcia się dyplomacji państwowej i paradyplomacji.
Errata
Na stronie 113 treść przypisu nr 28 powinna brzmieć:
„Na terenie gminy Witkowo oraz sąsiednich gmin Powidz i Strzałkowo zlokalizowana jest 33 Baza Lotnictwa Transportowego.”
zamiast:
„Na terenie gminy Witkowo, we wsi Powidz zlokalizowana jest 33 Baza Lotnictwa Transportowego.”
W artykule przeanalizowano problem opóźnień w sporządzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w polskich gminach. Wykorzystano dane z corocznej ankiety wysyłanej do samorządów i realizowanej we współpracy Ministerstwa Rozwoju i Technologii oraz GUS. Na tej podstawie określono kategorie gmin, w których w największym stopniu można zidentyfikować zbyt długotrwałe prace planistyczne (określone w artykule jako opóźnienia w sporządzaniu planów) oraz wyodrębniono główne powody dłuższego czasu takich prac. Stwierdzono brak zróżnicowań terytorialnych w tym zakresie. Podstawowe zróżnicowanie wiąże się z liczbą ludności gmin, tj. im większa pod tym względem gmina, tym opóźnienia są również większe. Z wywiadów bezpośrednich uzyskanych z 16 gmin (na 68 powyżej 50 tys. mieszkańców, w których zidentyfikowano największą liczbę opóźnień w sporządzaniu planów) wynika, że do głównych powodów opóźnień można zaliczyć problemy związane z konsultacjami społecznymi i uzgodnieniami projektów planów, zmieniające się przepisy prawne oraz braki kadrowe w urzędach gmin. W artykule wskazano, w jakim zakresie problemy te wiążą się z szerszymi problemami polskiego systemu planowania przestrzennego. Zaproponowano również dalsze kierunki badawcze.
Planowane wielkoskalowe obiekty hodowli/chowu zwierząt (tzw. fermy) są często przedmiotem protestów społeczności lokalnych ze względu na uciążliwości, które generują. Do aktywnego udziału mieszkańców dochodzi na wczesnym etapie procesu inwestycyjnego, jakim jest postępowanie w sprawie wydania decyzji środowiskowej, gdy określa się lokalizację i cechy fermy. W artykule poddano analizie 52 przypadki postępowań w sprawie ustalenia środowiskowych uwarunkowań realizacji takich obiektów, w których miały miejsce udokumentowane protesty mieszkańców. Celem artykułu jest ustalenie jak – pod wpływem protestujących mieszkańców – przebiegają postępowania środowiskowe w sprawie obiektów hodowli/chowu zwierząt i czy ostatecznie zostają ustalone środowiskowe uwarunkowania realizacji niechcianych inwestycji. Przedstawiono wypowiedzi protestujących mieszkańców, odwołując się do kategorii wiedzy w procesie decyzyjnym (Glicken 1999, 2000; Edelenbos 2011). Badanie pokazało, że pomimo obowiązującej zasady mówiącej o tym, że sprzeciw społeczny nie może być podstawą odmowy ustalenia środowiskowych uwarunkowań, protestujący mieszkańcy pośrednio wpływają na ostateczny, najczęściej negatywny wynik oceny środowiskowej. Blokując realizację niechcianych inwestycji, mają rzeczywisty wpływ na kształtowanie przestrzeni lokalnej.
W artykule dokonano syntetycznej oceny zróżnicowania sytuacji mieszkaniowej w polskich gminach w kontekście zachodzących przemian demograficznych. Ponadto przedstawiono w nim autorską metodę badań typologicznych łączących mierniki dotyczące sytuacji mieszkaniowej i demograficznej dla wszystkich 2477 gmin w Polsce według stanu na koniec 2021 r. Zakres badania obejmował lata 2011–2021. W artykule zidentyfikowano, że zarówno miejskie obszary funkcjonalne, jak i gminy nadmorskie miały odrębną specyfikę w zakresie sytuacji mieszkaniowej i demograficznej, w mniejszym stopniu takie zjawisko dotykało gmin górskich. Wskazano również, że brak podejścia zorientowanego terytorialnie w Narodowym Programie Mieszkaniowym utrudnia kształtowanie krajowej polityki mieszkaniowej w sposób dostosowany do lokalnych i regionalnych uwarunkowań.
W artykule postawiono hipotezę o dodatnim efekcie aglomeracji netto w podregionach Polski w latach 2000–2005. Efekt aglomeracji netto to relatywnie nowa koncepcja teoretyczna, która objaśnia przestrzenne zróżnicowanie aktywności ekonomicznej. Do prowadzonych analiz wykorzystano funkcję koncentracji produkcji w wersji zaproponowanej przez Cicconego i Halla. Hipotezę weryfikowano za pomocą metod ekonometrycznych. Wielowariantowe pomiary dały niejednoznaczne rezultaty. Metody panelowe okazały się nieefektywne w odróżnieniu od metod pool. Jako aproksymantę poziomu technicznego gospodarki zastosowano skumulowaną liczbę patentów. Wybór patentów krajowych spośród wariantów pool umożliwił zredukowanie problemów związanych z korelacją zmiennych objaśniających. To podejście pozwala na wyciągnięcie wniosków o dodatnim efekcie aglomeracji netto.
W ostatnich latach w otoczeniu największych polskich miast i zespołów miejskich zachodzą intensywne procesy suburbanizacyjne. Do gmin stref podmiejskich napływają nowi mieszkańcy, zaś niezagospodarowane dotąd tereny podlegają silnym przekształceniom funkcjonalnym, głównie w kierunku jedno- i wielorodzinnej zabudowy mieszkaniowej. Zjawiska suburbanizacyjne, zwłaszcza te o charakterze żywiołowym i rozproszonym (urban sprawl), wiążą się z występowaniem licznych negatywnych procesów, z którymi borykają się nie tylko mieszkańcy, ale także władze gmin podmiejskich. Artykuł prezentuje wyniki analizy wpływu projektów realizowanych w ramach polityki spójności Unii Europejskiej okresu programowania 2004–2006 na przeciwdziałanie niekorzystnym skutkom suburbanizacji w potencjalnych strefach suburbanizacyjnych dużych polskich miast. Wyniki analizy świadczą o koncentracji podejmowanych działań na zaspokajaniu bieżących potrzeb mieszkańców stref podmiejskich oraz znikomym ukierunkowaniu projektów na długofalowe zapobieganie negatywnym skutkom procesów suburbanizacyjnych.
W artykule zaprezentowano zastosowanie zaawansowanych i przestrzennych metod analizy przesunięć udziałów do badania tendencji występowania określonych chorób zawodowych w poszczególnych regionach i działach gospodarki. Analiza została przeprowadzona na danych dotyczących grup chorób w latach 2003-2010. Badaną zmienną były przyrosty względne (tempa zmian) liczby stwierdzonych chorób zawodowych, zaś zmienną referencyjną – udział liczby stwierdzonych chorób zawodowych w danym regionie i grupie chorób w ogólnej liczbie stwierdzonych chorób zawodowych w kraju (wagi regionalne). Na podstawie otrzymanych wyników przeprowadzono analizę porównawczą zastosowania nieklasycznych metod w odniesieniu do wyników pozyskanych z klasycznej analizy shift-share.
Cechą współczesnej gospodarki jest wzrost znaczenia poziomych struktur administracyjnych w ramach dobrowolnej współpracy jednostek samorządu terytorialnego. Jedną z przesłanek podejmowania współpracy jest fakt, iż przestrzeń funkcjonalna wykracza często poza granice administracyjne. Rodzi to skłonności do formowania sieci organizacyjnych zwiększających operatywność i efektywność działania. Rozwój sieci, będącej zbiorem połączonych relacji (wymiany) między jednostkami samorządu terytorialnego, cechują stadia ukierunkowane na tworzenie długookresowego środowiska zaufania, począwszy od stadium współpracy nieformalnej, po zaawansowane partnerstwo. Sieci współpracy samorządów mogą tworzyć różne typy funkcjonalne, nie zawsze równoznaczne z formami prawnymi. Wyróżnić można m.in. sieci wielostronne (organizacje międzynarodowe, euroregiony, zrzeszenia krajowe, regionalne i lokalne) lub dwustronne (miasta podzielone, jednostki nadgraniczne, przygraniczne, sąsiedzkie i pozostałe związki dwustronne). Jednostki zrzeszone w sieci mogą tworzyć struktury rozproszone lub zwarte przestrzennie. W pierwszych przeważa niematerialny wymiar współpracy (wymiana informacji, wymiana kulturalna, lobbing etc.), natomiast w formach zwartych terytorialnie – wymiar materialny (zagadnienia komunalne i gospodarka zasobami lokalnymi).
Celem opracowania jest ustalenie, czy funkcjonujące w cyberprzestrzeni relacje odzwierciedlają granice obszarów w przestrzeni geograficznej. Ma w tym pomóc analiza powiązań pomiędzy serwisami WWW samorządów lokalnych a „miejscami”, do których można dotrzeć przy pomocy zamieszczonych na stronach hiperlinków. Obejmuje ona 29 serwisów powiatów leżących na Dolnym Śląsku. Okazuje się, że w przypadku jednostek samorządowych szczebla lokalnego istnieje wyraźny związek między połączeniami w cyberprzestrzeni z terytorium rzeczywistego działania. Co istotne, w wirtualnej przestrzeni, tak jak w fizycznej, dominuje główny funkcjonalny węzeł, czyli stolica kraju.
W artykule zaprezentowany został model struktury funkcjonalno-przestrzennej w strategii rozwoju ponadlokalnego, który jest próbą przełożenia na grunt polski założeń nowego paradygmatu planistycznego, określanego w literaturze światowej jako strategiczne planowanie przestrzenne (spatial planning). Wykorzystano w tym względzie nowe regulacje prawne, określone w ustawie z dnia 15 lipca 2020 r. o zmianie ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju oraz niektórych innych ustaw, które z uwagi na swoją dużą ogólność pozwalały na autorskie podejście do ich interpretacji i implementacji. Przedstawiono różne wymiary prób integracji planowania strategicznego i przestrzennego podejmowanych w polskim systemie prawnym na przestrzeni lat, aż do czasów współczesnych. Ponadto zdefiniowano rolę strategii rozwoju ponadlokalnego w zintegrowanym planowaniu rozwoju w Polsce, a także opisano różne typy obszarów funkcjonalnych, stanowiące punkt wyjścia do różnicowania zakresu modelu struktury funkcjonalno-przestrzennej. Następnie pogłębiono opis najważniejszych elementów modelu, a także przedstawiono inne elementy wymiaru przestrzennego w nowych strategiach rozwoju ponadlokalnego. Wskazano na wartość dodaną integracji sfery planowania strategicznego i przestrzennego, która ma duże znaczenie dla poprawy ich skuteczności i efektywności oraz dla zwiększenia akceptacji społecznej wobec podejmowanych działań.
Artykuł przedstawia wyniki ankiet przeprowadzonych wśród polskich gmin do 50 tys. mieszkańców pod koniec 2013 r. Uzyskany na podstawie ok. 1300 wypełnionych ankiet materiał z dużą dokładnością przedstawia aktywność samorządów lokalnych w promowaniu rozwoju gospodarczego gmin, a także daje dość dobry obraz postaw i opinii samorządowców na tematy związane z rozwojem lokalnym. Badanie nawiązuje do wcześniejszych analiz prowadzonych w połowie lat dziewięćdziesiątych i potwierdza, iż przestrzenne zróżnicowanie sprawności samorządów ma swoje uwarunkowania historyczne.
Zimą 2009/2010, od połowy grudnia do połowy lutego większość terytorium Polski, a przede wszystkim Warszawa, pokryła się niespotykanie obfitym śniegiem. Co zmienił śnieg w mieście? Jak funkcjonowało ono w zimowej szacie, jak z pogodą radzili sobie mieszkańcy? Jakie nowe elementy przestrzeni miejskiej, a co za tym idzie, nowe praktyki życia codziennego można było zaobserwować? Na podstawie artykułów z prasy codziennej, komentarzy do tekstów z portali internetowych oraz tekstów blogów autorka proponuje typologię oraz analizę postaw warszawiaków wobec kolejnej zimy stulecia. Tekst napisany został na podstawie obserwacji uczestniczącej oraz analizy dyskursu i wykorzystuje perspektywę antropologii miasta i antropologii codzienności.
Magdalena Szmytkowska
Krzysztof Bierwiaczonek, Małgorzata Dymnicka, Katarzyna Kajdanek, Tomasz Nawrocki, 2017, Miasto, przestrzeń, tożsamość. Studium trzech miast: Gdańsk, Gliwice, Wrocław, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 395 s. (recenzja) W wyrównywaniu szans rozwojowych regionów istotną rolę może odegrać restrukturyzacja własnościowa i przestrzenna szkolnictwa wyższego w Polsce. W niniejszym opracowaniu przedmiotem rozważań są następujące zagadnienia:
– wzrost zadań edukacyjnych na poziomie wyższym w latach 90.,
– rozwój edukacji w świetle strategii rozwoju Polski do roku 2020,
– restrukturyzacja przestrzenna szkolnictwa wyższego w Polsce,
– procesy prywatyzacji szkolnictwa wyższego w Polsce,
– rola uczelni w kształtowaniu elity naukowej,
– zmiany w przestrzennym rozmieszczeniu uczelni niepaństwowych a warunki ich funkcjonowania.
Zagadnienia te zostaną omówione w kolejnych częściach opracowania.
Sklepy internetowe stają się coraz popularniejszą formą handlu. Generowane przez nie obroty przekroczyły w Polsce w 2006 roku 1,3 mld zł i stanowiły ponad 1% całości obrotów detalicznych w kraju. Według opinii ekspertów wskaźniki te będą nadal rosły, ponieważ przybywa chętnych do robienia zakupów w sieci, zwiększa się także liczba przedsiębiorców zajmujących się e-biznesem. Co ciekawe, zgodnie z prowadzonymi analizami, ośrodkami silnej koncentracji e-biznesu pozostają obszary metropolitalne (Castells 2003). Mimo że administrowanie sklepem internetowym może odbywać się praktycznie z dowolnego miejsca w kraju, okazuje się, że czynniki ekonomiczne, technologiczne i społeczne odgrywają tu bardzo ważną rolę. Zjawisko to występuje również w Polsce, co wykazały badania własne zaprezentowane w niniejszym artykule.
Artykuł przedstawia ocenę wpływu polityki spójności na dyfuzję procesów rozwojowych w otoczeniu dużych miast. Ewaluację przeprowadzono w dwóch ujęciach: jako analizę zmiany wskaźników metropolitalnej i regionalnej koncentracji ludności, przedsiębiorstw, pracujących i dochodów własnych gmin oraz jako analizę oddziaływania polityki spójności na rozwój gmin położonych w otoczeniu dużych miast. Analizy opracowano na podstawie wyników ankiety skierowanej do władz gmin. W pierwszym ujęciu wykorzystano podział zasięgu oddziaływania miasta na dwie strefy – obszar metropolitalny oraz region metropolitalny (ten drugi uwzględniono wyłącznie w przypadku ośrodków wojewódzkich). To ujęcie pokazało brak wpływu polityki spójności na zachodzące procesy koncentracji lub dekoncentracji w wyróżnionych skalach przestrzennych. Natomiast drugie – umożliwiło wskazanie tych kategorii interwencji publicznej, które mają relatywnie największy wpływ na dyfuzję procesów rozwojowych z miast do ich otoczenia.
The article was published in Polish in "Studia Regionalne i Lokalne", 2/2008
From the five senses that men have the sense of sight and touch, though seemingly the most acute, are limited when it comes to examining space and all phenomena that occur in it. Moreover, it is much more difficult to examine space through the sense hearing and it is almost impossible to taste it, even if it is humanized. Another human sense i.e. the sense of smell which enables us to recognize different scents may, due to its transitory and temporary nature, appear to be useless when it comes to examining space. Nonetheless, if we concentrate on all the scents that fill the space, they are frequently a more distinctive and prominent landmark than, for example, a building or a road. Therefore, it seems to be vital that the perspective of sociology of scent be adopted if we want to make a more in-depth analysis and interpretation of space dynamics. The scents that fill a chosen urban and suburban old industrial region are analysed and observed in this study. What are the scents that fill urban space? On the one hand there is the tempting scent of private space, which is filled with artificial perfumes and air fresheners. However, on the other hand there is the unpleasant and offensive odour from neglected backyards and outhouses; the odour coming from a local beer stand and an aromatic bouquet of cognac in a hotel bar; obnoxious odours emitted by mine slag heaps and the scent of the pine forest. We aim to show that a wide range of different smells, ranging from delicate and lovely scents to offensive and foul odours, have a growing influence on fragmentation and privatization of urban space.
Artykuł prezentuje proces różnicowania się polskiej przestrzeni w okresie transformacji, ze wskazaniem na odmienne trajektorie poszczególnych regionów. Omówione są obecne zróżnicowania regionalne w Polsce na tle zróżnicowań w innych krajach europejskich. Podkreśla się niekorzystny rozwój sytuacji w Polsce, w której zróżnicowania regionalne ostatnio rosną , co w znacznej mierze jest rezultatem absolutnego regresu w niektórych najsłabiej rozwiniętych regionach. Przedstawiono różnice między poziomami rozwoju krajów oddzielonych obecnymi i przyszłymi (po rozszerzeniu Unii Europejskiej) granicami Unii. W artykule wskazuje się na kilka istotnych czynników rozwoju: rolę metropolii w światowej sieci metropolitalnej, dystans geograficzny i instytucjonalno-organizacyjny oraz rolę makroprzestrzennych oddziaływań zewnętrznych. Artykuł kończą wskazówki pod adresem polityki regionalnej Polski, wyznaczające najważniejsze kierunki oddziaływań i wspomagania rozwoju regionalnego kraju.
The article was published in Polish in "Studia Regionalne i Lokalne", 3/2008
Public space of the post-modern epoch is a conglomerate or blend of discontinuous functions, a collection of loosely connected fragments, increasingly more frequently unrelated to a city. People compose for themselves their own town from individual trajectories that are outlined by means of motor roads. Neo-liberal logic of city development recognizes the rule of spontaneity wherever the interest of big capital groups dominates, pushing onto the sidelines the more important task of contemporary urban planning – the protection and development of public spaces. Due to the crisis it is undergoing at present (commercial pressure), the efforts are taken to regain its social and spatial significance. The purpose of these transformations is bonding public spaces with broader surroundings (with open terrains, waterside zones, promenades, playgrounds, etc). Such recomposition is part of a regeneration process that unites the city and reconstructs the identity of the place where relationships of inhabitants with their urban environment were not completely abandoned.
Artykuł przedstawia kilka prób interpretacji głównych wymiarów polskiej przestrzeni politycznej w świetle wybranych teorii podziałów politycznych. Po pierwsze, dwie główne osie przestrzeni politycznej, odpowiadające jednocześnie dwóm głównym osiom polskiej sceny politycznej, konfrontowane są z ogólnymi modelami Dogana oraz Kitschelta. W kolejnej części artykułu przedstawiono próbę odniesienia struktury polskiej sceny politycznej do opartego na kryteriach historycznych schematu Lipseta i Rokkana. Na zakończenie podjęto próbę interpretacji czterech wymiarów polskiej geografii wyborczej (dwóch głównych osi konfliktu politycznego, wymiaru poparcia dla mniejszości narodowych i religijnych oraz frekwencji wyborczej) jako różnych możliwych wariantów osi centrum–peryferie.
Artykuł zawiera porównanie zmian zachodzących we wschodnich obszarach Polski i Niemiec na przestrzeni ostatnich lat. Podjęto w nim próbę wskazania najważniejszych problemów tych obszarów i ich wpływu na procesy rozwoju gospodarczego. Trajektorie rozwojowe wschodnich regionów Polski i Niemiec zostały przedstawione w kontekście procesów zjednoczenia i transformacji, z odniesieniem do polityki prowadzonej przez władze publiczne. We wnioskach sformułowano ocenę istotności i skali problemów dotykających wschodnich obszarów Polski i Niemiec, w tym próbę oceny skuteczności polityki regionalnej.
W artykule przedstawiono klasyfikację gmin w Polsce, dzieląc gminy w wymiarze przestrzennym na zurbanizowane i niezurbanizowane. Przedstawiono rozkład przestrzenny gmin zurbanizowanych i ich podstawowe charakterystyki. Klasyfikację wykonano za pomocą analizy skupień k-średnich danych przestrzennych pochodzących z baz danych Corine Land Cover. Porównanie klasyfikacji administracyjnej i klasyfikacji opartej na danych o pokryciu terenu w gminach w Polsce wskazuje istnienie największych różnic w obszarach funkcjonalnych miast oraz wzdłuż dynamicznie rozwijających się szlaków komunikacyjnych w zakresie identyfikacji terenów miejskich pod względem sposobu użytkowania terenu.
Artykuł podejmuje problematykę wzmacniania konkurencyjności polskiej przestrzeni rozumianej jako atrakcyjne miejsce dające lokalizacyjną przewagę konkurencyjną dla podejmujących działalność gospodarczą w stosunku do otoczenia zewnętrznego. Za główną szansę uzyskania wysokiej pozycji konkurencyjnej przestrzeni społeczno-gospodarczej autorzy uważają skoncentrowanie działań rządowej polityki przestrzennej i regionalnej na zintegrowanym i bipolarnym rozwoju największych aglomeracji.
Nowy paradygmat rozwoju prowadzi do przestrzennej reorganizacji gospodarki, w tym do zmian relacji między metropolią i jej zapleczem regionalnym. Współczesne metropolie skupiają działalności o charakterze innowacyjnym, co skutkuje rozwojem ich powiązań w ramach światowej sieci wielkich miast. W efekcie obserwujemy relatywny spadek znaczenia ich związków z otoczeniem regionalnym, które może im zaoferować przede wszystkim zasoby o charakterze "prostym". Artykuł przedstawia te procesy na przykładzie trzech polskich metropolii: warszawskiej, poznańskiej i trójmiejskiej.
Ostatni kryzys gospodarczy, który miał negatywny wpływ na większość krajów europejskich odcisnął swoje głębokie piętno również na procesie rozwoju Litwy. Oddziaływanie kryzysu było jednak dość zróżnicowane przestrzennie, a poszczególne układy lokalne ucierpiały w różnym stopniu. Branże gospodarcze najsilniej dotknięte kryzysem są skoncentrowane w obszarach metropolitalnych, co oznaczało najpoważniejszy regres gospodarek dużych miast. W artykule autorzy pytają przede wszystkim o to, w jakim stopniu ucierpiała gospodarka Wilna. Z uwagi na to, że poszczególne sektory i obszary miasta ucierpiały na skutek kryzysu nierównomiernie, jego wpływ na przestrzeń miejską jest mozaikowy. Głównym celem podjętej analizy była ocena tego, jak w obliczu kryzysu zachował się sektor budowlany oraz rynek mieszkaniowy. Artykuł przedstawia te zjawiska w kontekście rozwoju całego regionu miejskiego Wilna, a zatem w ujęciu znacznie wykraczającym poza granice administracyjne miasta. Odporność na gospodarcze trudności jest bowiem pochodną reakcji zarówno gospodarki miasta, jak i jego regionalnego otoczenia lub zaplecza. Proces przekształcania obszarów wiejskiej w region miejski w otoczeniu dużego miasta ma charter ciągły i zależy od sytuacji miasta, kraju i globalnej. Skłania to podjęcia próby oceny dalszego rozwoju regionu miejskiego Wilna.
Zinstytucjonalizowany proces rewitalizacji to ważne narzędzie spółczesnej polskiej polityki publicznej. Realizowane w jego ramach programy wedle deklaracji władz samorządowych mają na celu wsparcie rozwoju tak zwanych obszarów zdegradowanych oraz walkę z wykluczeniem społecznym ich mieszkańców. Jak pokazuje jednak analiza gminnych programów rewitalizacji (GPR) uchwalonych w największych miastach, zaplanowana rewitalizacja często prowadzi raczej do inspirowania gentryfikacji przestrzeni zurbanizowanej, a tym samym sprzyja nie inkluzji, a segregacji społecznej. Celem artykułu jest wskazanie związków między rewitalizacją i gentryfikacją na podstawie analizy treści i założeń programów miejskiej odnowy. W opracowaniu wykorzystano literaturę przedmiotu oraz wybrane GPR.
Oprócz tradycyjnych targów mody rozumianych jako imprezy o specjalistycznym, branżowym charakterze adresowane do wąskiego grona odbiorców biznesowych, w ostatnich latach w Polsce, zwłaszcza w dużych miastach, rośnie popularność wydarzeń modowych o charakterze targów B2C (business-to-consumer) będących okazją do bezpośredniego nabywania odzieży pozwalającej na wyrażanie kulturowej dystynkcji, ale także przyjemnego spędzenia czasu wolnego, nawiązywania i wzmacniania więzi społecznych oraz pokazywania się na miejskiej scenie. Imprezy te doskonale wpisują się w szersze zjawiska występujące we współczesnych miastach, takie jak festiwalizacja przestrzeni miejskiej, rozwój gospodarki doświadczeń i ekologizacja konsumpcji. Celem artykułu jest pokazanie skali tego zjawiska w kontekście polskim. Proponując jego systematyzację według rodzaju wydarzeń oraz miejsc, w których się odbywają, pokazano międzymiejską i wewnątrzmiejską specyfikę przestrzenną modowych imprez targowych o charakterze B2C w zależności od ich typu, zwracając uwagę na główne ośrodki oraz istotne czynniki i uwarunkowania ich lokalizacji
Transformacja systemowa stanowi długotrwały proces, znajdujący swoje odzwierciedlenie w przyjętym modelu stosunków własnościowych oraz sposobie kształtowania środowiska zamieszkanego. Celem artykułu jest sporządzenie opisu polskiej przestrzeni zurbanizowanej, jako przykładu przestrzeni, która poddana została transformacji 1989 r., przeprowadzonej w modelu neoliberalnym, Transformacja ta cechuje się: atrofii sektora publicznego w mieszkalnictwie, przestrzennym ładem dowolności oraz pogłębiającą się segregacją przestrzenną. Przekształcenia przestrzeni zurbanizowanej w duchu neoliberalnym objęły zarówno porządek prawny, planowanie przestrzenne, jak i prywatyzację zasobów mieszkaniowych oraz publicznej infrastruktury. W opracowaniu wykorzystano literaturę przedmiotu, dane statystyki publicznej oraz analizę aktów polskiego prawa.
Wiele dóbr w miastach posiada charakter dóbr wspólnych (ang. commons). Dobra te są użytkowane w przestrzeni miasta jednocześnie przez wiele podmiotów, co powoduje problemy typowe dla dóbr publicznych. Do zbioru tego należą między innymi przestrzenie publiczne, nieruchomości komunalne, miejski transport zbiorowy, ale także – w wymiarze niematerialnym – współdzielone w mieście wartości i postawy, miejska kultura i tożsamość. Współcześnie miejskie commons stanowią przedmiot dynamicznych przeobrażeń w zakresie sposobu ich wytwarzania i użytkowania. Celem artykułu jest przybliżenie pojęcia miejskich dóbr wspólnych w ujęciu teoretycznym z perspektywy ekonomii miasta, jak również zaprezentowanie kluczowych wyzwań metodologicznych, ważnych z punktu widzenia prowadzenia potencjalnych badań nad tym zjawiskiem.
W artykule zawarto najważniejsze wyniki badań z projektu pod tym samym tytułem, wykonywanego w ramach większego projektu „Trendy Rozwojowe Mazowsza”, realizowanego dla władz samorządowych województwa mazowieckiego w latach 2010?2012. Badano głównie zagadnienia demograficzno-osadnicze oraz kwestie kształtowania się powiązań funkcjonalnych, dostępności przestrzennej, a także infrastrukturalne i użytkowania ziemi. Głównym celem badań było sformułowanie przesłanek rozwojowych, w tym rozpoznanie czynników i uwarunkowań wpływających na prawidłowy przepływ bodźców rozwojowych oraz lepszą efektywność zagospodarowania strefy podmiejskiej i spójność przestrzenną regionu mazowieckiego. Zakres czasowy projektu dotyczył okresu po 1990 r. (diagnoza i retrospekcja) oraz 2030 r. (prognoza). Artykuł ma charakter przeglądowy, relacjonujący wybrane zagadnienia, opublikowane już w obszernej monografii (Śleszyński 2012a), a jego celem jest upowszechnienie najważniejszych wyników badań.
Celem niniejszego artykułu jest eksploracyjna analiza przestrzennej alokacji środków na kapitał ludzki na poziomie lokalnym w Polsce. W szczególności analiza ta dotyczy przestrzennej dystrybucji środków Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (POKL 2007–2013). Kolejne etapy badania obejmują: ekstrapolację na poziom lokalny (gminny) zastosowanego w POKL algorytmu podziału funduszy między regiony; porównanie alokacji bazującej na danych sprzed rozpoczęcia programu z analogiczną alokacją tych samych środków w oparciu o wskaźniki z okresu po zakończeniu programu (metoda „przed–po”); porównanie intencjonalnej alokacji środków POKL z obserwowaną, faktyczną absorpcją funduszy na poziomie lokalnym w latach 2007–2015. Analiza przeprowadzona w niniejszym artykule dowodzi, że ostateczny efekt alokacji POKL na szczeblu lokalnym nie jest prostym „przedłużeniem” rządowej wizji podziału wyrażonej za pomocą algorytmu. Absorpcja środków w ujęciu per capita była bardzo zróżnicowana między gminami w ramach poszczególnych województw, przy czym niekoniecznie więcej środków trafiło do obszarów szczególnie obciążonych strukturalnie (w rozumieniu rządowego algorytmu). Analiza „przed–po” prowadzi do wniosku, że w badanym okresie dysproporcje rozwojowe w wymiarze terytorialnym uległy pogłębieniu. Dotyczy to zarówno rosnącego dystansu między wschodnią i zachodnią Polską, jak i zapaści rozwojowej obszarów tzw. wewnętrznych peryferii.
Artykuł powstał na podstawie międzygminnych danych macierzowych, obejmujących wyjazdy do pracy najemnej w 2006 r., udostępnionych przez Ośrodek Statystyki Miast US w Poznaniu. Na tej podstawie zidentyfikowano kierunki, natężenie i zasięgi dojazdów do pracy do Warszawy oraz obliczono inne podstawowe charakterystyki, dające podstawy do formułowania prawidłowości kształtowania się przestrzennej ruchliwości zawodowej na tle rozwoju rynku pracy. Wykazano silną rolę Warszawy w strukturze przestrzennej województwa pod względem dojazdów pracowniczych, co wynika zarówno z pełnionych funkcji stołecznych, jak i rozwoju rynku pracy w okresie transformacji.
Niniejszy artykuł koncentruje się na analizie zmian dostępności transportowej w skali regionalnej w ujęciu indywidualnego transportu samochodowego na skutek wprowadzenia do regionalnej sieci drogowej południkowych obwodnic Łodzi. Zmiany określono na podstawie pomiarów dostępności czasowej oraz potencjałowej przeprowadzonych dla sieci przed i po implementacji odcinków obwodnicowych. Wyniki zaprezentowano w ujęciu względnym i bezwzględnym dla każdej z 4956 jednostek osadniczych i 177 gmin województwa łódzkiego. Stwierdzono, że budowa autostrad i dróg ekspresowych, a szczególnie tych, które stanowią odcinki omijające duże ośrodki miejskie, przyczynia się do zwiększenia spójności terytorialnej regionu oraz zwiększenia dostępności obszarów peryferyjnych, a wielkość oraz zasięg przestrzenny oddziaływania inwestycji drogowych jest wyraźnie zróżnicowany.
W artykule przedstawiono dyskusję na temat jakości życia w kontekście potrzeb człowieka. W tych ramach koncepcyjnych rozważono kwestię potrzeb seksualnych i ich związku z koncepcją patologii w naukach społecznych i teologii. Jako szczególną formę patologii seksualnej przeanalizowano prostytucję, rozważając ją również z punktu widzenia usługi realizującej potrzeby ludzkie i wpływu na jakość życia. Szczegółowo przeanalizowano rozmieszczenie prostytucji w Bydgoszczy i modele rozmieszczenia przestrzennego agencji towarzyskich w tym mieście.
Celem artykułu jest identyfikacja odmiennych wizji i oczekiwań mieszkańców oraz samorządu lokalnego odnośnie do zagospodarowania przestrzeni podmiejskiej, które stanowią źródło potencjalnych konfliktów przestrzennych. Zaprezentowano w nim sprzeczności interesów ogółu mieszkańców strefy podmiejskiej, określonych grup mieszkańców, a także samorządu gminnego. W artykule scharakteryzowano różne rodzaje konfliktów, w tym konflikty przestrzenne. Źródłem konfliktów jest chęć utrzymania przez ogół mieszkańców podmiejskiego charakteru miejscowości zamieszkania, nadrzędność prawa własności i interesu indywidualnego nad interesem zbiorowym oraz nadmierne ambicje rozwojowe samorządów gminnych. Rozważania na temat konfliktów przestrzennych w strefie podmiejskiej ilustrują wyniki dwóch badań ankietowych zrealizowanych w podwarszawskiej gminie Lesznowola, jedno na reprezentatywnej próbie mieszkańców całej gminy (394 osoby), a drugie na reprezentatywnej próbie mieszkańców Mysiadła (305 osób).
Do niedawna miasto jako forma przestrzenna i sposób organizacji życia społecznego pogrążało się w kryzysie. W ostatnim czasie w Polsce coraz częściej jednak mówi się o renesansie miejskości. Jego wyrazem ma być wzrost aktywności ruchów społecznych i znaczenia partycypacji obywatelskiej. Przedmiotem artykułu jest rola, jaką w polityce miejskiej mogą odgrywać konsultacje społeczne dotyczące planowania przestrzennego. Na podstawie analizy przypadku konsultacji prowadzonych aktywnymi, nowatorskimi metodami rekonstruowany jest potencjał takich świadomych interwencji socjologicznych w wyprowadzaniu wspólnoty miejskiej z kryzysu.
W artykule analizowano zmiany w skali aktywności zawodowej ludności wiejskiej i wskazano na ich wybrane uwarunkowania. Jako przyczyny zróżnicowania poziomu zatrudnienia rozważano społeczno-demograficzne charakterystyki zasobów pracy, a także przestrzenne odmienności w cechach regionów wiejskich w Polsce. Z przeprowadzonych analiz wynikało, że w latach 2010–2016 aktywność zawodowa ludności wiejskiej, mierzona wskaźnikiem zatrudnienia, wzrosła z 50 do 53%, co było przede wszystkim wynikiem oddziaływania determinant cyklicznych, wyrażających się w przewadze przyrostu liczby osób pracujących nad liczbą biernych zawodowo przy spadku skali bezrobocia. Przeprowadzone badania udokumentowały zbliżoną wartość wskaźnika zatrudnienia dla obszarów miejskich i wiejskich, przy czym różnice w jego poziomie w obrębie wybranych kategorii ludności uwidaczniały się relatywnie nieco wyraźniej w przypadku mieszkańców miast. Świadczyło to o tendencji do przestrzennego upodabniania się rynków pracy, jak również o osłabianiu przydatności prostego podziału na tereny miejskie i wiejskie w wyjaśnianiu odmienności struktur społeczno-zawodowych. Poziom regionalnych zróżnicowań aktywności zawodowej ludności wiejskiej w województwach w Polsce był umiarkowany i powiązany z ich charakterystykami gospodarczymi. Odzwierciedlały one rolę dużych miast i ich obszarów funkcjonalnych w alokacji wiejskiej podaży pracy, jak również stan zaawansowania dywersyfikacji gospodarczej wsi zlokalizowanych w poszczególnych regionach. W części dyskusyjnej artykułu wskazano instytucjonalne możliwości i bariery zwiększenia aktywności zawodowej mieszkańców wsi. Przedstawione wnioski oparto na danych zgromadzonych przez GUS (głównie BAEL, BDL) i rozpatrywanych z wykorzystaniem metod analizy statystyczno-porównawczej oraz analizy literatury przedmiotu.
Ponieważ działania na rzecz zwiększania spójności gospodarczej w ujęciu przestrzennym są ważnym elementem polityki publicznej, a metropolie to główne ośrodki wzrostu gospodarczego, istotne jest zrozumienie, jaki jest zasięg przestrzenny dyfuzji rozwoju z dużych miast do otaczających je regionów, oraz które obszary charakteryzują się szczególnie niskim poziomem rozwoju na skutek braku funkcjonalnych powiązań z metropoliami. Niniejszy artykuł jest próbą zdelimitowania zjawiska dyfuzji rozwoju z miast metropolitalnych w Polsce, a także wskazania obszarów dotkniętych polaryzacją rozwoju. Analiza została przeprowadzona na poziomie gmin z wykorzystaniem miary lokalnej korelacji przestrzennej (LISA).
Poniższe opracowanie ma na celu przedstawienie zagadnień rozwoju regionalnego z uwzględnieniem aspektów transformacji gospodarczej i przestrzennej w poprzemysłowych regionach Zagłębia Ruhry i Górnego Śląska. Zagłębie Ruhry przeszło i nadal przechodzi bardzo trudny proces restrukturyzacji gospodarczo-społecznej. Do tej pory udało się pokonać niektóre trudności, np. zmienić poprzemysłowy wizerunek regionu. Niestety wysokie bezrobocie oraz niekorzystna struktura demograficzna pozostają nadal nierozwiązanymi problemami Zagłębia Ruhry. Ponadto region musi uporać się z zagospodarowaniem nieużytków poprzemysłowych i kopalnianych. Wybrane elementy restrukturyzacji Zagłębia Ruhry oraz niektóre pomysły strategiczne mogą być wzorcem dla rozwoju Górnego Śląska.
Stolice państw Europy Środkowo-Wschodniej w ostatnim okresie odnotowały szczególny wzrost. Rodzi się pytanie o siłę tego wzrostu i o to, czy pozwolił on na nadrobienie wieloletnich zaległości. Celem artykułu jest porównanie funkcji wpływających na międzynarodową pozycję Warszawy, Pragi i Budapesztu oraz identyfikacja czynników, które stymulują bądź hamują rozwój funkcji metropolitalnych w analizowanych miastach. Artykuł składa się z dwóch części. Pierwsza przedstawia pozycję Warszawy, Pragi i Budapesztu w systemie metropolii w świetle kilku międzynarodowych klasyfikacji. W drugiej znalazła się definicja funkcji metropolitalnych. W tym fragmencie analizie poddano następujące funkcje metropolitalne Warszawy, Pragi i Budapesztu: ośrodka biznesu, ośrodka przestrzeni dla biznesu, ośrodka nauki i wiedzy oraz węzła komunikacyjnego.
Celem niniejszego artykułu jest zbadanie, czy forma własności mieszkania jest równie ważną podstawą społecznych identyfikacji jak miejsce zamieszkania. Autor przedstawia wyniki własnych prac badawczych, prowadzonych nad lokatorami Towarzystw Budownictwa Społecznego w Szczecinie. Z prac tych wynika, że formy organizacji własności przestrzeni stają się dla niektórych badanych coraz istotniejszą częścią społecznej tożsamości, ważniejszą niż położenie w przestrzeni miasta czy cechy zamieszkiwanej przestrzeni.
Zasadniczym tematem artykułu jest miejska turystyka, postrzegana jako forma promocji miast – promocji, od której w dużym stopniu zależy ich rozwój. W początkach epoki przemysłowej turystyka skupiała się wokół kurortów nadmorskich i uzdrowisk. Dopiero załamanie się industrialnego paradygmatu rozwoju w krajach zachodnich spowodowało zmiany w turystyce. Podupadające miasta związane niegdyś z przemysłem w celu poprawienia swej sytuacji ekonomicznej zaczęły zmieniać wizerunek. Stawiano w nim na kulturę, ona bowiem jak nigdy dotąd stała się turystycznie atrakcyjna. Artykuł przedstawia różne sposoby promowania miast. Szczególny nacisk został położony na inwestycje w przestrzeń miejską (rewitalizacja, tematyzacja i komercjalizacja przestrzeni miejskich, budowa muzeów i innych obiektów użyteczności publicznej przez wybitnych architektów). Rozwój turystyki w miastach wiąże się też ze zmianami w zachowaniach i preferencjach turystów. Opisane w artykule zjawiska tłumaczą wzrost zainteresowania miastem jako atrakcją turystyczną i podkreślają niezbędność podejmowania wysiłków promocyjnych.
Celem artykułu jest przedstawienie tendencji i czynników rozwojowych podregionów krajów Europy Środkowo-Wschodniej w latach 1998–2006. W badaniach wykorzystano szerokie spektrum komplementarnych metod, począwszy od klasycznych analiz beta i sigma konwergencji, a kończąc na wielowymiarowych analizach porównawczych, co umożliwiło triangulację otrzymanych rezultatów. W studiach uwzględniono rzadko eksponowane aspekty związane z wpływem regionów stołecznych na procesy rozwoju, a dzięki zrelatywizowaniu danych wyniki uniezależniono od kontekstu krajowego. W efekcie możliwa stała się odpowiedź na następujące pytania: czy w badanych krajach następuje regionalna konwergencja, czy też polaryzacja procesów rozwoju, jakie czynniki decydują o dynamice rozwoju regionów, a także jakie są główne wymiary zróżnicowań przestrzennych w Europie Środkowo-Wschodniej.
Miasto przemawia do swoich odbiorców językiem, na który składa się wiele środków, form, ale również wiele różnych kodów. Aby miasto mogło funkcjonować, musi komunikować się ze swoimi użytkownikami i przekazywać im treści, które ułatwią im codzienne poruszanie się w miejskiej przestrzeni. Pierwsza część pracy została poświęcona zmianom, jakie dokonały się w przestrzeni Warszawy w ciągu kilku ostatnich lat. W drugiej natomiast zostało zaprezentowane semantyczne spojrzenie na miasto jako na „przekaz”, a także omówiony został w sposób teoretyczny język informacyjny miasta, jego funkcje oraz wpływ na przestrzeń i obraz miasta. Ostatnia, najobszerniejsza część przedstawia wizualne środki i formy wyrazu. Omówione w niej zostały napisy, znaki, symbole, reklamy uliczne oraz spontaniczne demonstracje poglądów i opinii przechodniów, jakimi są graffiti i opisane tu „vlepki”. Za cel niniejszej pracy przyjęłam nie tylko bliższe przyjrzenie się językowi miasta, jego treściom i środkom przekazu, ale przede wszystkim zwrócenie uwagi na to, co mówi o nas samych i naszej egzystencji otaczająca nas przestrzeń miejska oraz jej szata graficzna, której do pewnego stopnia my wszyscy jesteśmy twórcami i która przez swoją ciągłą obecność ma na nas ogromny wpływ.
Celem artykułu jest przedstawienie zróżnicowania przestrzennego kapitału społecznego w Polsce determinowanego różnicami w rozwoju historycznym (regiony historyczne) oraz w układzie wieś – miasto – metropolia. Wcześniejsze badania wskazują na istnienie takich różnic, jednak opierają się na danych deklaratywnych, mających swoje mankamenty. W pracy zastosowano nową metodę oceny kapitału społecznego – obserwację zachowań badanych osób w eksperymencie teoriogrowym – którą skonfrontowano z badaniami ankietowymi w celu uchwycenia luki intencjonalno-behawioralnej. Badania przeprowadzone na próbie 1540 osób wskazują na niewielkie zróżnicowanie kapitału społecznego pomiędzy zastosowanymi jednostkami podziału przestrzennego, na istnienie różnic pomiędzy tym, co deklarowane, a tym, co obserwowane w kwestii zaufania, wiarygodności oraz współpracy. Wyniki tych badań słabo korelują z wynikami badań wcześniejszych.
Wdrażanie form zintegrowanego planowania i zarządzania rozwojem lokalnym postrzegane jest dziś jako nieodzowna przesłanka pomyślnej polityki rozwoju. Wyrazem tego jest także wysoka ranga tych form w traktowaniu przez Unię Europejską rozwoju lokalnego. Niniejsza analiza stanowi ewaluację przystosowania polskiego systemu planowania zagospodarowania przestrzennego do wymagań zintegrowanego planowania i zarządzania rozwojem lokalnym poprzez przeciwstawienie polskiego systemu planistycznego systemowi niemieckiemu. Dotyczy ona kluczowych dla zintegrowanych form rozwoju lokalnego aspektów. Należą do nich: organizacja procesów planistycznych i partycypacyjnych, rola dokumentów planistycznych w zagospodarowaniu przestrzennym oraz dostępność operacyjnych narzędzi planistycznych. Znaczące różnice między systemami obu krajów skłaniają do wysunięcia tezy o małym poparciu form zintegrowanego planowania i zarządzania rozwojem lokalnym przez polski system planowania zagospodarowania przestrzennego nakierowanego wyłącznie na regulację inwestycji w przestrzeni.
Przedmiotem zmasowanej krytyki stało się u schyłku XX wieku pojęcie rozwoju jako modernizacji i postępu, wraz z jego różnymi odmianami, m.in. europeizacją. Zarzuca mu się traktowanie rozwoju jako procesu o charakterze teleologicznym, jednolitym, linearnym, normalizującym i instrumentalnym. U podstaw takiego ujęcia leżą często idee dychotomicznego podziału przestrzeni. "Post-rozwojowa" krytyka reprezentuje różne nurty, m.in. konserwatywny antymodernizm, neoliberalny sprzeciw wobec interwencji państwa i lewicowy relatywizm kulturowy. Autor twierdzi, że źródła krytykowanych słabości tkwią przede wszystkim w nadmiernej generalizacji przedmiotowej, czasowej i geograficznej procesów rozwoju. Możliwe jest ich przezwyciężenie bez przyjmowania skrajnego stanowiska postmodernistycznego, odrzucającego wartościowanie regionalnych trajektorii rozwojowych i sprowadzającego je do równoległych narracji. Proces rozwoju może mieć w studiach regionalnych charakter otwarty, nie musi oznaczać zmierzania do określonego stanu końcowego i upodabniania do regionów uznanych za bardziej rozwinięte. Istnieją różne ścieżki rozwoju, z których wiele nie stanowi procesu linearnego ani też odgórnego projektu, istotną rolę odgrywają czynniki endogeniczne, w tym aktywność podmiotów regionalnych.
Celem artykułu jest sprawdzenie istnienia zależności pomiędzy wartością nieruchomości a działaniami rewitalizacyjnymi. Analizę przeprowadzono dla nieruchomości gruntowych niezabudowanych, które były przedmiotem obrotu w latach 2006–2014. W przyjętym okresie ustalono trend czasowy dla nieruchomości z obszarów objętych lokalnymi programami rewitalizacji oraz terenów położonych w ich bezpośrednim sąsiedztwie. Zaobserwowane tendencje zmian porównano z tymi, jakie zachodziły w tym samym czasie w całym Krakowie oraz na obszarach opisanych w Miejskim Programie Rewitalizacji Krakowa jako potencjalne zespoły rewitalizacyjne, dla których ostatecznie nie sporządzono lokalnych programów rewitalizacji. Dodatkowo sprawdzono, jak w wybranych latach ceny transakcyjne rozkładały się w przestrzeni. Otrzymane mapy cenności porównano z zapisami dokumentów, na podstawie których wykonywana jest rewitalizacji Krakowa.
Celem artykułu jest przedstawienie ewolucji przestrzeni gospodarczej współczesnej metropolii. Podjęto tu próbę usystematyzowania najważniejszych przemian tej przestrzeni, w szczególności wyrażających się powstawaniem nowych obszarów i obiektów aktywności gospodarczej. Do przedstawienia tej ewolucji wykorzystano trzy osie ilustrujące różne typy działalności, stanowiące współczesne filary rozwoju metropolii: produkcyjno-technologiczną, kontrolno-informacyjną i konsumpcyjno-kulturalną. Zachodzącą transformację ukazano w kontekście tendencji odśrodkowych i dośrodkowych występujących w układzie: centrum miasta – pozostała część jego obszaru metropolitalnego. Na tej podstawie sformułowano scenariusze zmian struktury przestrzennej metropolii oraz kierunki badań nad transformacją jej przestrzeni gospodarczej wynikające z przeobrażeń technologicznych i społecznych.
Za główny cel pracy przyjęto analizę procesów depopulacji na obszarach wiejskich Dolnego Śląska w latach 1995–2015. Intencją autorów było określenie skali, trwałości i zasięgu przestrzennego depopulacji na obszarach wiejskich regionu, a także czynników zmian ludnościowych, które przyczyniły się do ubytku liczby ludności. Umożliwiło to identyfikację wiejskich obszarów depopulacyjnych i ich typologię, zgodnie ze specyfiką współczesnych zmian demograficznych. W odniesieniu do skali wyludnienia wyodrębniono cztery typy obszarów wiejskich (obszary rozwijające się, stagnujące, wyludniające się i intensywnie wyludniające się), a w nawiązaniu do trwałości procesów depopulacji pięć typów (obszary stale rozwijające się, epizodycznie wyludniające się, czasowo wyludniające się, przeważająco wyludniające się i stale wyludniające się). Przeprowadzona analiza wykazała, że zjawisko depopulacji dotyczyło w szczególności obszarów wiejskich w Sudetach, na Przedgórzu Sudeckim oraz obszarów peryferyjnych w odniesieniu do głównych ośrodków miejskich. Procesy depopulacji na Dolnym Śląsku nie powinny być zatem utożsamiane tylko i wyłącznie z wsiami położonymi w Sudetach. Co więcej, w przypadku wiejskich obszarów depopulacyjnych na Dolnym Śląsku spadek liczby ludności dodatkowo potęgują negatywne trendy demograficzne (niski przyrost naturalny, wzrost udziału ludności w wieku poprodukcyjnym).
Cel artykułu jest dyskusyjny. Przedstawiono w nim główne wnioski z opracowania wykonanego w marcu 2017 r. dla Biura Analiz i Ekspertyz Senatu RP na temat zasadności zmian w podziale terytorialnym Obszaru Metropolitalnego Warszawy. W opracowaniu tym dokonano syntezy prowadzonych przez autora badań nad rozwojem Warszawy i województwa, m. in nad oddziaływaniem stolicy i delimitacją jej obszaru funkcjonalnego. W podsumowaniu sformułowano najważniejsze wnioski, argumentujące za znalezieniem kompromisowego rozwiązania, które będzie miało na celu powołanie nowego tworu administracyjnego, uwzględniającego zarówno dzienny system miejski oraz potrzeby spójności przestrzennej, jak i interesy mieszkańców i przedsiębiorców. Ze względu na znaczenie Obszaru Metropolitalnego Warszawy, w tym stołeczność, wnioski mają zastosowanie dla całego kraju.
Peryferyjny charakter to jedna z najważniejszych cech Polski Wschodniej, a sam region często identyfikuje się poprzez rozmaite negatywne zjawiska na płaszczyźnie społeczno--ekonomicznej. Duży wpływ na tę sytuację mają procesy ludnościowe, w tym problem wyludniania się, który dotyczy znacznej części obszarów wiejskich makroregionu. Celem niniejszej pracy jest analiza wpływu zmian demograficznych zachodzących na wiejskich obszarach przygranicznych Polski Wschodniej w latach 2002–2015 na wybrane obszary życia społeczno-ekonomicznego, a także próba określenia skali zmian i ich konsekwencji w ujęciu przestrzennym w sferze edukacji, przedsiębiorczości, budownictwa i mieszkalnictwa oraz finansów publicznych.
Celem artykułu jest przestrzenna i tematyczna identyfikacja tzw. obszarów specjalnych w dokumentach strategicznych i planistycznych szczebla krajowego i regionalnego, a następnie ilościowa i jakościowa charakterystyka wydzieleń przestrzennych (składających się z gmin zaklasyfikowanych do poszczególnych obszarów specjalnych). Analizie poddano dokumenty szczebla krajowego, ponadregionalnego i regionalnego, tj. 10 strategii ogólnokrajowych (w tym 7 branżowych), 5 strategii ponadregionalnych oraz po 16 strategii wojewódzkich i planów zagospodarowania przestrzennego województw. Wszystkie obszary specjalne zwektoryzowano lub przyporządkowano do odpowiednich gmin, dzięki czemu możliwe było szczegółowe zbadanie m.in. liczby występujących w nich obszarów specjalnych. Analiza dowiodła silnego przeregulowania planowania strategicznego (w jednej z gmin zidentyfikowano występowanie 87 różnych kategorii obszarów specjalnych szczebla krajowego lub wojewódzkiego). Niniejszy artykuł poszerza wątki badane w projekcie realizowanym w latach 2015–2016 w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN dla Ministerstwa Rozwoju pt. „Zidentyfikowanie obszarów strategicznej interwencji państwa, w tym obszarów problemowych” (Śleszyński i in. 2017a, 2017b).
W konsekwencji światowego kryzysu zapoczątkowanego w 2008 r. zadłużenie sektora jednostek samorządu terytorialnego w krajach OECD znacząco wzrosło. W Polsce nominalne zadłużenie jednostek samorządu terytorialnego osiągnęło najwyższą wartość w 2014 r. W niniejszym artykule analizowane są zmiany w zdolności do spłaty zadłużenia przez jednostki samorządu terytorialnego w latach 2007-2016. Przeprowadzona analiza ukazuje, że mimo wysokiego zadłużenia jednostki samorządu terytorialnego odbudowały przestrzeń do jego obsługi do poziomu z przełomu lat 2009/2010. Wszelako na koniec 2016 r. co ósma jednostka samorządu terytorialnego ma zbyt wysokie zadłużenie, biorąc pod uwagę generowane nadwyżki operacyjne. Najmniej korzystna sytuacja występuje w miastach na prawach powiatu, gdzie co trzeci podmiot ma szacowany ponad 15-letni horyzont spłaty swego zadłużenia.
Celem artykułu jest wielowymiarowa analiza dynamiki procesu starzenia się ludności w Polsce. Realizacja celu wymaga implementacji odpowiedniego narzędzia badawczego, jakim jest rekurencyjna strukturalno-geograficzna metoda przesunięć udziałów. Badanie przeprowadzono na podstawie danych statystycznych dotyczących liczby osób w wieku 65 lat i więcej w przeliczeniu na 1 tys. mieszkańców w 72 podregionach Polski, w latach 2003–2016. W analizach wzięto również pod uwagę strukturę ludności według płci oraz miejsce zamieszkania – miasto, wieś. Tym samym dokonano obszernej analizy tempa zmian wielkości zjawiska. Na podstawie uzyskanych wyników wskazano obszary w Polsce charakteryzujące się najszybszą dynamiką starzenia się ludności oraz określono regionalne (geograficzne, przestrzenne), lokalne, przekrojowe (strukturalne) oraz sektorowe czynniki tych zmian.
Rewitalizacja rozumiana jako zaplanowany proces ożywiania zdegradowanych obszarów niesie ze sobą trudne wyzwanie osiągnięcia długotrwałych rezultatów przestrzennych, gospodarczych i społecznych. W Polsce towarzyszący temu napływ funduszy europejskich nie tylko daje szerokie możliwości działania rozmaitym podmiotom zaangażowanym w odnowę miast, lecz także wywołuje pytanie o potencjalne dysfunkcje podejmowanych w tym zakresie inwestycji. Celem artykułu jest rozpoznanie niepożądanych skutków projektów zrealizowanych w Krakowie w ramach Lokalnych Programów Rewitalizacji (LPR) w latach 2007–2013. Projekty te m.in. miały sprzyjać rehabilitacji zdegradowanych obszarów mieszkaniowych. Tymczasem pierwsze efekty prowadzonych działań pozwalają stwierdzić, że odnowa miejsc kryzysowych kryje w sobie również pewne pułapki. Wśród nich do najbardziej niekorzystnych należy zaliczyć pułapkę turystyfikacji, uniformizacji, gentryfikacji i polaryzacji społecznej.
Publiczna przestrzeń epoki ponowoczesnej jest zlepkiem nieciągłych funkcji, zbiorem luźno powiązanych fragmentów, coraz częściej bez związku z miastem. Ludzie komponują sobie własne miasto z indywidualnych trajektorii, wyznaczanych trasami samochodowymi. Neoliberalna logika rozwoju miasta uznaje zasadę spontaniczności w miejscach, gdzie dominują interesy grup dużego kapitału, spychając na margines jedno z ważniejszych zadań współczesnej urbanistyki – ochronę i rozwój przestrzeni publicznej. W związku z kryzysem, jaki obecnie przechodzi (presja komercji), podejmuje się próby przywracania jej znaczenia społecznego i przestrzennego. Celem przeobrażeń jest powiązanie przestrzeni publicznych z szerszym otoczeniem (z terenami otwartymi, strefami nadwodnymi, ciągami spacerowymi, placami zabaw etc.). Rekompozycja jest częścią procesu odnowy, dzięki której udaje się scalić miasto i odtworzyć tożsamość miejsca wszędzie tam, gdzie nie rezygnuje się z relacji, w jakie współczesna architektura może wejść z użytkownikami i otoczeniem.
Na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci obserwuje się burzliwy rozwój miast. W wielu miastach Polski, w tym także w Warszawie, proces ten odbywa się w warunkach braku miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Przy podejmowaniu decyzji lokalizacyjnych i wydawaniu pozwoleń na budowę władze lokalnych jednostek administracyjnych kierują się ogólnymi wskazaniami rozwoju miasta zawartymi w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Celem obecnego doniesienia jest przedstawienie, w jakim stopniu projektowane kierunki rozwoju przestrzennego Warszawy mogą wpłynąć na niektóre cechy klimatu miasta, ważne dla jakości życia mieszkańców. Szczególna uwaga zostanie zwrócona na tzw. miejską wyspę ciepła.
Celem pracy jest ukazanie wpływu realizacji projektów z budżetu partycypacyjnego (BP) na zagospodarowanie i kształtowanie przestrzeni publicznych w mieście. W pierwszej części artykułu przedstawiono założenia ogólne i modele budżetowania partycypacyjnego, a następnie podstawy prawne oraz zasady wdrażania i finansowanie BP w Polsce. W drugiej części skonfrontowano je z implementacją BP (obywatelskiego i zielonego) w Lublinie w edycjach 2015–2019. Zawarte w trzeciej części szczegółowe analizy edycji 2015–2017 wykazały, że 86% inwestycji zgłoszonych i 87% zwycięskich dotyczyło bezpośrednio działań w przestrzeni publicznej. Ponadto ukazano rozkład przestrzenny i zakres tematyczny tych inwestycji w 27 dzielnicach Lublina w odniesieniu do 10 kategorii wydzielonych przez autorki, a także motywacje i aktywność mieszkańców dzielnic w aplikowaniu o projekty. W czwartej części przedstawiono zmiany w przestrzeniach publicznych Lublina wywołane realizacją projektów z BP, a następnie doświadczenia lubelskie odniesiono do innych miast w Polsce. W podsumowaniu zamieszczono rekomendacje, jak efektywnie wdrażać BP, aby kreować wysokiej jakości przestrzeń publiczną w miastach. Wyróżniono trzy aspekty: 1) organizacyjno-proceduralny, 2) aktywizacji interesariuszy i 3) realizacji inwestycji.
Wraz ze zmieniającymi się uwarunkowaniami migracji Polaków do Niemiec również przypisana im niewidzialność wykazuje znamienną ewolucję: od intencjonalnego ukrywania się do świadomego wtapiania się w lokalne struktury społeczno-przestrzenne. Szczególnym laboratorium różnorodności zachowań społecznych polskich migrantów jest Berlin, uchodzący za wielokulturową metropolię, przyciągający nowych obywateli, nie tylko w celach zarobkowych, ale coraz częściej – samorealizacji. O ile niewidzialność migrantów zarobkowych wynika raczej z wyobcowania w nowym kraju, o tyle przedstawiciele lifestyle migration świadomie wtapiają się i integrują z różnorodną kulturowo społecznością berlińską. Celem artykułu jest identyfikacja obecności i form codziennego funkcjonowania polskich migrantów w Berlinie w kontekście niewidzialności
Planowanie przestrzenne jest jednym z głównych zadań samorządu województwa w Polsce. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa ma szeroki zakres przedmiotowy rozstrzygnięć. Realizacja tego planu jest jednak w znacznym stopniu niezależna od woli jego podmiotu. Teoria planowania (także przestrzennego) kładzie natomiast nacisk na realizację jako immanentny aspekt planowania. W artykule analizie poddane jest zatem to, w jakim stopniu planowanie przestrzenne województwa może być rzeczywiście uznawane za planowanie.
W artykule przedstawiono wyniki badania zasięgu przestrzennego oddziaływania łódzkich instytucji kultury. Analizie poddano informacje zebrane w dziewięciu największych łódzkich muzeach i teatrach. Przy pozyskiwaniu danych zastosowano metodę gromadzenia kodów pocztowych klientów, która umożliwiła zbadanie dużej zbiorowości, jednocześnie nie utrudniając zbytnio bieżącej działalności placówek. W toku badań, wiosną 2012 r., zebrano informacje na temat miejsc zamieszkania ponad 35 tys. osób odwiedzających łódzkie instytucje kultury.
Celem artykułu jest identyfikacja oraz analiza przestrzennego zróżnicowania uwarunkowań społeczno-ekonomicznych kształtujących popyt na rynku samochodowym wśród klientów indywidualnych. W postępowaniu badawczym zmierzającym do realizacji założonego celu wykorzystano metody i modele ekonometrii przestrzennej. Zakresem przestrzennym objęto Polskę w układzie powiatów, a zakres czasowy wyznaczają lata 2010–2015. Wyniki badania dowiodły, że do pozacenowych czynników kształtujących popyt na nowe samochody w Polsce należy zaliczyć przede wszystkim poziom zamożności potencjalnych konsumentów. Uzupełniającą rolę odgrywały: sytuacja demograficzna, poziom rozwoju lokalnego oraz poziom zaspokojenia potrzeb motoryzacyjnych. Pogłębiona analiza w postaci geograficznie ważonej regresji (GWR) wykazała, że zidentyfikowane uwarunkowania wykazują zmienność przestrzenną, co może uzasadniać duże zróżnicowanie poziomu motoryzacji w Polsce.
Trójmiasto wraz z obszarem otaczającym, podobnie jak inne duże polskie aglomeracje o aspiracjach metropolitalnych ma duże szanse stać się obszarem metropolitalnym o znaczeniu europejskim. W pewnych koncepcjach jest ono zaliczane do grona metropolii europejskich jako ogniwo strefy dynamicznego rozwoju Regionu Morza Bałtyckiego. Istotnym problemem sprawnego funkcjonowania kształtującej się metropolii południowego Bałtyku jest rozwijająca się współpraca oraz konkurencja pomiędzy współtworzącymi ją miastami i gminami. Brak wspólnego działania stanowi niebezpieczeństwo marnotrawienia wysiłków i efektów w dziedzinie planowania przestrzennego, programowania rozwoju regionalnego i funkcjonowania tak złożonego układu osadniczego, jakim jest metropolia. Wyzwaniem dla Gdańska, Gdyni i Sopotu jest dążenie do integracji, przede wszystkim przez tworzenie zintegrowanej gospodarczo przestrzeni metropolitalnej o największej zdolności konkurowania w globalnej gospodarce.
W artykule podjęto próbę wskazania zasięgu przestrzennego procesu-zjawiska gentryfikacji wsi. W tym celu, posługując się metodą rozszerzonego przypadku, opracowano indeks gentryfikacji wsi, który opisując zmiany demograficzne, społeczne, gospodarcze i przestrzenne, pozwala zidentyfikować te obszary, w których omawiany proces jest najsilniejszy. Okazuje się, że potencjalny zasięg gentryfikacji w Polsce obejmuje przede wszystkim powiaty zlokalizowane w pobliżu dużych miast, szczególnie tych położonych w centralnej, północnej, zachodniej i południowo-zachodniej Polsce, a więc na terenach, które, posługując się anglojęzycznym terminem, można by określić jako city’s countryside.
Artykuł przedstawia przegląd zmian zachodzących w Moskwie w okresie postradzieckiej transformacji i związanych z nimi problemów. W skrótowy sposób omawia historyczne i współczesne prace z zakresu geografii społecznej dotyczące stolicy Rosji. Na tym tle autorzy próbują ustosunkować się do współczesnych hipotez związanych z zachodzącymi procesami metropolizacji, w tym społecznej i przestrzennej polaryzacji występującej w miastach globalnych.
Celem artykułu jest wskazanie charakterystycznych cech zagospodarowania przestrzennego miast Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii (GZM), zlokalizowanej w centralnym subregionie województwa śląskiego. Specyfika jej zabudowy jest rezultatem zarówno uwarunkowań historycznych wynikających z wielowiekowej eksploatacji bogactw naturalnych, jak i współczesnych oddziaływań gospodarczych i społecznych, które wpływają na funkcjonowanie silnie zintegrowanych jednostek terytorialnych współtworzących GZM. Zaprezentowane wyniki badań dotyczą wybranego obszaru zainteresowań morfologii miasta, jakim jest kombinacja typów budynków zlokalizowanych w miastach GZM, którą porównano z zabudową w pozostałych miastach województwa śląskiego oraz wszystkich polskich miastach.
Artykuł prezentuje część wyników badań przedstawionych w Raporcie o stanie i uwarunkowaniach prac planistycznych w gminach na koniec 2006 r., wykonanego w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN dla Departamentu Ładu Przestrzennego i Architektury Ministerstwa Budownictwa jesienią 2007 roku. W tym miejscu uwaga została skoncentrowana na analizie pokrycia planami miejscowymi oraz zmian przeznaczenia gruntów rolnych na nierolnicze w latach 2004–2006. W badaniach wykorzystano podział na kategorie (typy) funkcjonalne gmin, wyznaczone na podstawie przesłanek wynikających ze struktury administracyjno-osadniczej, przebiegu korytarzy transportowych oraz rodzaju i intensywności użytkowania.
W artykule przedstawiono, na tle innych studiów, prowadzone przez autora w odstępach dziesięcioletnich trzy badania percepcji i waloryzacji przestrzeni Warszawy. Systematycznie powtarzane analizy wskazują wyraźnie na utrzymujący się podział miasta na „dobre” i „złe” dzielnice oraz na fakt, że mieszkańcy Warszawy wyróżniają wspólne przestrzenie – obszary kulturowe miasta, do których zaliczają Starówkę, Zamek, Wilanów, Łazienki. Obok tych stałych obszarów pojawiają się efemeryczne obiekty, które stają się modne wskutek oddziaływania środków masowego przekazu.
Artykuł opisuje zjawisko transformowania przestrzeni miejskiej w Łodzi poprzez graffiti i napisy pojawiające się na murach miasta. Analizowane są tylko te typy graffiti stanowiące formę manifestu bądź komunikatu, który przeciętny mieszkaniec miasta może odczytać i zrozumieć. Z pozoru banalna kompozycja napisów na ścianach faktycznie w dużym stopniu wpływa na znaczenie przestrzeni, w której się pojawiają. Poprzez analizę warstwy tekstualnej, graficznej oraz kontekstu występowania graffiti autor stara się odczytać, w jaki sposób wpływają one na przestrzeń miejską w Łodzi i ją transformują. Materiał do przeprowadzonego badania stanowi obszerna dokumentacja fotograficzna zebrana w 2006 i 2008 r., w dużej części łódzkiego Śródmieścia oraz wybranych blokowiskach znajdujących się na obrzeżach miasta.
Artykuł podejmuje temat rozwoju strzeżonych i grodzonych form budownictwa mieszkaniowego w Warszawie. Prezentujemy w nim omówienie oraz wybrane rezultaty badań empirycznych prowadzonych od lat 90. XX w. w Warszawie, ze szczególnym uwzględnieniem jej największej dzielnicy mieszkaniowej, czyli Ursynowa. Integralną część artykułu stanowi mapa dokumentująca rozprzestrzenianie się badanych osiedli na terenie tej dzielnicy. Dążąc do systematyzacji wiedzy na temat badanego zjawiska, przedstawiamy m.in., ogólną typologię osiedli strzeżonych i grodzonych ze względu na różne konfiguracje ich cech fizycznych. Dokonujemy także analizy funkcjonalnej tych cech w odniesieniu do globalnego dyskursu nie/bezpieczeństwa, który stanowi naszym zdaniem jeden z najważniejszych czynników w rozwoju współczesnych miast. Wskazujemy jednak w tym tekście również na szereg lokalnych czynników wywierających wpływ na proces „grodzenia miasta” w Warszawie.
Celem pracy była analiza zróżnicowania przestrzennego jakości polityki promocyjnej i informacyjnej miast Polski ukierunkowanej na rozwój gospodarczy. Badanie oparto na przeprowadzonym audycie elektronicznym oraz szczegółowej weryfikacji oficjalnych serwisów internetowych 306 miast w Polsce. Analiza wykazała bardzo dużą różnorodność rzeczywistego zaangażowania samorządów lokalnych w poprawę atrakcyjności inwestycyjnej miast. W wielu wypadkach obserwować można częściowy lub całkowity brak przejawów realizacji polityki promocyjno-informacyjnej. Badanie wykazało również brak spójności oraz tymczasowość podejmowanych działań marketingowych.
Tekst jest próbą analizy relacji i interakcji pomiędzy głównymi aktorami „sceny warszawskiej”: przedstawicielami władz lokalnych, badaczami społecznymi, architektami, urbanistami, dziennikarzami i zwykłymi mieszkańcami stolicy. Autorka stara się podsumować dyskurs o przestrzeni publicznej Warszawy i trudności w komunikacji, jakie stały się udziałem uczestników tej debaty, oraz określić miejsce Warszawy na osi rozpiętej pomiędzy metropolią a miastem Trzeciego Świata. Centralna problematyka obejmuje zagadnienia definiowania przestrzeni publicznej i jej funkcji stołecznych w przypadku Warszawy, pozycji i ról bohaterów „gry o przestrzeń miejską”, struktury architektoniczno-urbanistycznej oraz tożsamości mieszkańców. Esej oparty został o badania sondażowe, wywiady pogłębione i analizę treści zawartych w przekazach medialnych.
Celem artykułu jest analiza poziomu rozwoju ekonomicznego oraz dynamiki przemian miast regionu wschodniego w latach 1995–2015. Przedmiotem badań uczyniono 54 miasta regionu. Źródłem danych do przeprowadzonej analizy był Bank Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego. Do badania użyto analizy taksonomicznej, metody bez wzorca. Przeanalizowano 10 zmiennych w badanym okresie. Podzielono je na zmienne dotyczące budżetów gmin, podmiotów gospodarki narodowej i rynku pracy. W wyniku przeprowadzonej analizy stwierdzono, że w przypadku 50 miast odnotowujemy ich rozwój w badanym okresie. Zaobserwowano, że zróżnicowanie poziomu rozwoju ekonomicznego miast regionu wschodniego w układzie przestrzennym nie zmniejsza się. Stwierdzono również, że akcesja Polski do Unii Europejskiej miała wpływ na wzrost indeksów dynamiki przemian badanych miast.
Podstawą artykułu są dane zgromadzone podczas badań ankietowych oraz wywiadów pogłębionych przeprowadzonych w gminach, przez które przebiegają wybrane do analizy korytarze drogowe. Badania dotyczyły funkcjonowania i użytkowania wybranych odcinków dróg. Na tej podstawie oceniono społeczne postrzeganie dostępności do wybranych usług, dokonano analizy przemian częstotliwości użytkowania dróg oraz zmian w jakości życia i poziomie bezpieczeństwa. Społeczna percepcja dostępności do usług różni się w zależności od ich rodzaju (lokalne, ponadlokalne) i kategorii drogi.
Artykuł prezentuje nową interpretację przestrzeni globalnej. Najważniejszym elementem tej przestrzeni są cztery megaprzestrzenie Ameryki, Europy, Chin i Indii. Megaprzestrzeń jest wielkim obszarem geograficznym skupiającym istotny w skali globalnej potencjał demograficzny, gospodarczy, naukowy, kulturowy i militarny. Jest także obszarem zróżnicowanym regionalnie, na którym jednak nie występują istotne bariery hamujące wolne przepływy osób, dóbr, informacji i kapitału. Innowacyjne studia czterech megaprzestrzeni są wielkim wyzwaniem teoretycznym i pragmatycznym dla Regional Studies Association jako organizacji, która powinna otwierać nowe karty w interpretacji przestrzeni globalnej XXI wieku.
Metropolizacja jest jednym z najbardziej dynamicznych procesów współczesnego świata, zmienia ona istniejące relacje w sieciach osadniczych i tworzy nowe powiązania między wielkimi miastami. Od kilkunastu lat zjawisko to dotyczy również krajów Europy Środkowej. Artykuł przedstawia miejsce miast tych krajów w europejskich sieciach, a na tym tle charakteryzuje procesy kształtowania się polskich metropolii i ich przemiany społeczno-przestrzenne.
Celem autorów artykułu jest pełniejsze zrozumienie mechanizmów mobilności kapitału ludzkiego w kraju przechodzącym systemową transformację. Autorzy zbadali unikalny zbiór danych pochodzących z internetowego serwisu społecznościowego. Przedstawiają typologię migracji wykształconych Polaków, a następnie opracowują empiryczny model przepływów migracyjnych studentów i absolwentów między województwami. Jak się okazuje, międzyregionalna mobilność kapitału ludzkiego w Polsce jest niska, a kluczowym czynnikiem skłaniającym do migracji jest niewielka odległość między miejscem zamieszkania a regionem docelowym. Wykształceni (lub chcący się kształcić) migranci preferują regiony metropolitalne, które doświadczają dzięki temu napływu netto kapitału ludzkiego. W regionach pozbawionych wielkich miast następuje natomiast drenaż mózgów.
Artykuł podejmuje problematykę przemian przestrzeni europejskiej w kontekście procesów integracji, globalizacji i metropolizacji. Mechanizmami towarzyszącymi tym procesom są zjawiska długiego trwania, obumierania (np. przestrzeni rolniczych i przemysłowych) oraz tworzenia nowej przestrzeni europejskiej. Dalsza część artykułu poświęcona jest roli metropolii w nowej przestrzeni europejskiej. Rozważane są zagadnienia przyszłych hierarchii metropolii kontynentu oraz problem ich powiązania z otaczającymi regionami. Końcowa część artykułu poświęcona jest refleksji nad metropolizacją przestrzeni polskiej, globalizacją polskich metropolii oraz wyzwaniami nowej tożsamości przestrzeni europejskiej.
Z wszystkich pięciu zmysłów, którymi dysponuje człowiek, to właśnie zmysł wzroku i dotyku zapewniają najlepszy ogląd przestrzeni i wszelkich zjawisk, jakie w niej zachodzą. Dużo trudniej poznawać przestrzeń za pomocą słuchu a już całkiem niemożliwe wydaje się smakowanie przestrzeni, nawet jeżeli jest to przestrzeń całkowicie uczłowieczona. Również zmysł węchu mógłby się wydawać zupełnie bezużyteczny w percepcji przestrzeni ze względu na swoją ulotność, tymczasowość. A jednak zapach przestrzeni, gdy skoncentrować się na nim, jest czasem bardziej charakterystycznym landmarkiem aniżeli niejeden budynek czy droga. Stąd przyjęcie perspektywy osmosocjologicznej wydaje się potrzebne dla pełniejszej analizy i interpretacji dynamiki przestrzeni. Przedmiotem obserwacji i analizy w niniejszym studium staną się zapachy wybranych przestrzeni miejskich i podmiejskich starego regionu przemysłowego. Jaka mieszanka aromatów stanowi miejskie pachnidło? Z jednej strony kusząca woń prywatnych przestrzeni publicznych, sztucznie aromatyzowanych perfumami i odświeżaczami powietrza, z drugiej – fetor zaniedbanych oficyn i podwórek, smród osiedlowej budki z piwem i ekskluzywny bukiet koniaku w hotelowym barze, telluryczne wyziewy hałd i woń sosnowych lasów. Te bieguny zapachowe coraz wyraźniej, co postaramy się pokazać, wpływają na fragmentację i prywatyzację miejskich przestrzeni. Na terenie starego regionu przemysłowego repertuar zapachów jest tyleż bogaty, co istotny dla powstawania coraz wyraźniejszych granic w przestrzeni.
Artykuł wskazuje, że globalizacja ma odmienny wpływ na procesy rozwoju w krajach wysoko rozwiniętych i „postkomunistycznych”, w których jest ona związana z procesem transformacji. Analizowane są związki między globalizacją a kulturą i rolą języka narodowego. Przedmiotem rozważań są skutki integracji Polski z Unią Europejska dla różnych regionów Polski, określanych w kontekście historycznym, kulturowym i funkcjonalnym.
Przestrzeń, w której żyją współczesne społeczeństwa, została ukształtowana w czasach opisanych na kartach Starego Testamentu. Lud Izraela jako pierwszy ją formował i przemieniał, a dzięki temu wykształcił pewne wzorce, które istnieją do dziś. Łatwo można odnaleźć w Starym Testamencie współczesny system budowania w miastach, podział na centrum-peryferie, a także na sferę sacrum i profanum. Biblia ukazuje również obraz przekształcania się przestrzeni, jej dojrzewania, a więc przeistaczania się z anonimowego obszaru w miejsca symboliczne.
Sposób zagospodarowania terenu obok Centrum Sztuki Współczesnej (CSW) w Toruniu to przykład nowego w polskich warunkach modelu prywatyzacji przestrzeni publicznej. Przykład Torunia jest istotny dlatego, że pozwala zauważyć, jak w polskich warunkach działa partnerstwo publiczno-prywatne i marketing miejsca oraz jak w ramach jednego projektu powiązane zostają sfery kultury i konsumpcji. Przy okazji budowy CSW prywatny inwestor próbuje stworzyć centrum handlowo-kulturalne na terenie atrakcyjnego, choć zaniedbanego obszaru rekreacyjno-sportowego. Celem tekstu jest przeanalizowanie dynamiki sposobów i strategii stosowanych do przeprowadzenia procesu prywatyzacji przestrzeni publicznej.
Górnictwo skalne występuje powszechnie i wiąże się z tym, że eksploatacja lokalnych złóż wykorzystywana jest jako argument przetargowy w polityce lokalnych układów gospodarczych i społeczno-politycznych. Celem publikacji jest analiza wpływu górnictwa skalnego na lokalną gospodarkę gmin. W artykule przeprowadzono analizę kontekstową wpływów do budżetów gmin wynikających z eksploatacji kopalin skalnych, oszacowano udział górnictwa skalnego w tworzeniu lokalnych miejsc pracy oraz korzyści płynące z rekultywacji i zagospodarowania terenów pogórniczych. Do realizacji celów publikacji wykorzystano metodę analizy wskaźnikowej jednostek samorządu terytorialnego, metody stochastyczne analizy danych oraz posłużono się wnioskowaniem na podstawie zebranej dokumentacji. Przeprowadzone badania wykazały, że górnictwo skalne jest czynnikiem wspierającym gospodarkę lokalną, a korzyści płynące z eksploatacji kopalin skalnych powinny być brane pod uwagę w procesach planowania zagospodarowania złóż kopalin skalnych.
W niniejszym artykule krytycznie oceniona została rozpowszechniona wizja Berlina jako tworzącej się „metropolii usług”. Wnioski oparto na analizie sektorowych trendów i profilów specjalizacji czterech niemieckich metropolii regionalnych. Zwrócono również uwagę, że przy analizie porównawczej regionów miejskich niezbędne jest uwzględnianie zróżnicowanej mieszanki podsystemów gospodarczych oraz mnogości profilów specjalizacji. Gospodarka Berlina, w porównaniu z regionami metropolitalnymi Niemiec Zachodnich, jest gospodarką słabą . Tym samym Berlin nie może być określany jako prawdziwe miasto globalne, w znaczeniu strategicznego gospodarczo centrum o międzynarodowych wpływach. Natomiast rozpatrując strukturę społeczną , stwierdzono, że Berlin ma cechy miasta globalnego, gdyż charakteryzuje się międzynarodową strukturą mieszkańców, jak również silnymi podziałami społeczno-przestrzennymi. Z uwagi na pozycję Berlina w rozszerzonej sieci metropolii nowej Europy, miasto znów stało się „centrum jakości” w sferze kultury i wymiany intelektualnej.
Celem artykułu jest przedstawienie widoczności polskich miast w cyberprzestrzeni oraz cyberprzestrzennych powiązań pomiędzy nimi. Widoczność miast w cyberprzestrzeni została określona poprzez analizę wyników uzyskanych przy zastosowaniu wyszukiwarki internetowej Google (liczba wskazań dla nazwy miasta). Powiązania pomiędzy miastami przybliżono jako współwystępowanie nazw dla danej pary miast. Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, iż pozycja oraz powiązania pomiędzy miastami w cyberprzestrzeni są ściśle związane z tymi ze świata realnego. Zaprezentowane badania wskazują, iż analiza zasobów informacyjnych sieci WWW może być stosowana w badaniach nad znaczeniem miast oraz relacjami pomiędzy nimi.
Globalna gospodarka postfordowska oparta na permanentnych przepływach zmienia sposób użytkowania przestrzeni, wpływając na funkcjonowanie miast, z których część przyjmuje rolę węzłów globalnych lub regionalnych sieci. Otwarte pozostaje pytanie, czy i w jaki sposób zmiany dotyczące zasięgu terytorialnego i kompetencyjnego miast wpływają na instytucje oraz instytucjonalizacje władzy współczesnego miasta. Choć trudno na to pytanie odpowiedzieć w sposób zgeneralizowany, autor posłuży się przykładem bezprecedensowej w warunkach francuskich ewolucji systemu władczego wspólnoty miejskiej Wielkiego Lyonu (Grand Lyon). Z dniem 1 stycznia 2015 r., po 45 latach istnienia, Wielki Lyon przekształcony został w Metropolię Lyonu – nową jednostkę samorządu terytorialnego o poszerzonym zasięgu i zupełnie nowych kompetencjach, łączących prerogatywy gmin, związku międzygminnego oraz departamentu.
W niniejszym artykule dokonano analizy problemów związanych z funkcjonowaniem projektów opartych o formułę partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP), a także wskazano sposoby ich przezwyciężania. Podstawą analizy jest prezentacja schematu Private Finance Initiative w Wielkiej Brytanii i ocena zmian w tym schemacie na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat. Wykazano, że istnieje wiele podobieństw w sytuacji wprowadzania projektów partnerskich w Polsce dziś i na początku lat 90. w Wielkiej Brytanii. Dzięki temu brytyjskie przykłady mogą stać się podstawą dla stworzenia właściwych warunków funkcjonowania PPP w naszym kraju, co pomoże uniknąć problemów jakie wystąpiły w Wielkiej Brytanii lub przynajmniej zminimalizować je.
W artykule dokonano oceny stanu i warunków rozwoju polskich miast w kontekście procesów i problemów występujących w miastach wysoko rozwiniętych krajów Europy. Te ostatnie, zwłaszcza położone w twardym jądrze UE, wkraczają w nowe stadium rozwoju. Złączone sieciami różnorakich powiązań , tworzą zintegrowane gospodarczo przestrzenie miejskie o największej zdolności konkurowania w globalnej gospodarce, tracąc charakter w znacznym stopniu domkniętych, odrębnych układów społeczno-gospodarczych. Wskazano na prowadzące do tego procesy, podkreślając, że są one w Polsce widoczne, ale niezbyt zaawansowane. Polska jest krajem opóźnionej urbanizacji o mało konkurencyjnej w Europie bazie ekonomicznej miast, niezłym kapitale ludzkim, ale miernym kapitale społecznym i niskiej jakości przestrzeni miejskiej. Zarysowano główne wyzwania rozwoju polskich miast w dobie integracji europejskiej, omawiając także najczęściej spotykane wizje miasta Europy XXI wieku w kontekście celów rozwoju i sposobów ich osiągania.
Wojewódzkie planowanie przestrzenne było w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat przedmiotem licznych prac teoretycznych i regulacji prawnych. W okresie tym władze województwa lubelskiego sporządziły szereg planów zagospodarowania przestrzennego, określanych niekiedy jako plany regionalne. Rozważania teoretyczne często traktowały planowanie przestrzenne (szczególnie regionalne) jako planowanie przyszłej struktury przestrzennej i działań zmierzających do jej osiągnięcia. Natomiast przepisy i praktyka planowania przestrzennego w coraz większym stopniu kształtowały plany wojewódzkie jako dokumenty określające jedynie pożądaną strukturę przestrzeni – przede wszystkim jej funkcje społeczno-ekonomiczne i przyrodnicze. Przyczyną tej rozbieżności był niewątpliwie silny wpływ uwarunkowań ustrojowych i prawnych na praktykę wojewódzkiego planowania przestrzennego.
Celem tekstu jest opisanie materialnych uwarunkowań procesu marginalnej gentryfikacji zachodzącej w specyficznym kontekście starej części dzielnicy Nowa Huta w Krakowie. Nowa Huta planowana jako miasto idealne staje się obecnie interesującym i pożądanym miejscem zamieszkania dla gentryfikujących ją nowych mieszkańców. Tekst koncentruje się na materialnych aspektach przemian gentryfikacyjnych, odwołując się do przestrzeni starej części dzielnicy, w tym lokalnego rynku nieruchomości oraz do działań podejmowanych przez lokatorów-inwestorów.
Berlin, który przed wojną znajdował się w awangardzie europejskich metropolii i stanowił polityczne, gospodarcze i naukowe centrum Niemiec, w okresie zimnej wojny przeżył exodus głównych centrów decyzyjnych świata gospodarki i polityki. Socjalistyczny paradygmat rozwoju wschodniej części miasta i izolacja zachodniej spowodowały deformację jego struktury funkcjonalnej i przestrzennej. Podczas gdy zachodnie metropolie ulegały przekształceniom związanym z postępem naukowym i technologicznym oraz zmianami w międzynarodowym podziale pracy, Berlin stanowił miejsce konfrontacji ideologicznej dwóch wrogich systemów politycznych, która spychała miasto do roli peryferii rozwiniętego świata. Upadek muru i w konsekwencji decyzja o przywróceniu miastu funkcji stolicy zjednoczonych Niemiec ustawiły go w nowej pozycji na mapie miast europejskich. W pozjednoczeniowej euforii wysunięto tezę, że Berlin może w szybkim tempie odzyskać utraconą pozycję i dołączyć do prestiżowego klubu miast „globalnych”, jakimi są Londyn czy Paryż. Niniejszy artykuł ma na celu zapoznanie czytelników z trwającym już 10 lat procesem integracji niegdyś podzielonej metropolii, poszukującej nowej roli w jednoczącej się Europie.
Celem opracowania jest wskazanie znaczenia obszarów wiejskich w systemie migracji międzygminnych w Polsce. Migracje wewnętrzne na obszarach wiejskich zostały przeanalizowane dla lat 1995–2019, ze szczególnym uwzględnieniem stanu migracji rejestrowanych w 2019 r. W opracowaniu wykorzystano podstawowe wskaźniki określające natężenie migracji, które pozwoliły stwierdzić, że obszary wiejskie odgrywają istotną rolę w systemie migracji wewnętrznych w Polsce, przyczyniając się do redystrybucji przestrzennej ludności. Wpływ ten jest jednak zróżnicowany, ponieważ z jednej strony obserwuje się silny wpływ suburbanizacji na procesy migracyjne na obszarach wiejskich w strefach podmiejskich dużych i średnich miast w Polsce, z drugiej zaś strony widoczny jest odpływ migracyjny wywołany niekorzystną sytuacją społeczno-ekonomiczną w przypadku peryferii zewnętrznych i wewnętrznych.
Artykuł przedstawia rozwój koncepcji teoretycznych, które w ostatnich latach stosowano w badaniach nad polityką wielkomiejską. W centrum uwagi znajduje się propozycja teoretyczna rescaling, u której podstaw leży uznanie konieczności przestrzennej reorganizacji badań i praktyki polityki miejskiej. Wobec reterytorializacji szczególne znaczenie zyskuje szczebel lokalny, regionalny i miejski, na których rozgrywa się globalizacja. Procesy globalizacji, stawiając wielkie miasta wobec konieczności konkurencji międzynarodowej, wpływają między innymi na ich organizację. Obecny dyskurs nad zarządzaniem metropolitalnym znacznie odbiega od debaty prowadzonej w duchu starego regionalizmu. Zarządzanie metropolitalne doświadczyło przekształcenia – nastąpiło odejście bowiem odejście od relacji wertykalnych, redystrybucyjnych i koordynacyjnych przebiegających w ramach struktur i polityk państwowych, ku horyzontalnemu konkurowaniu z innymi światowymi metropoliami o przyciąganie kapitału zewnętrznego. W obrębie mało elastycznych ram instytucjonalnych wykształcają się relacje przekraczające tradycyjnie zdefiniowane poziomy organizacji. Rozwijanie dla nich ram konceptualizacyjnych stanowi tym poważniejsze wyzwanie dla współczesnych badań polityki wielkomiejskiej, gdyż skuteczność instytucjonalnych rozwiązań metropolitalnych często pozostawia wiele wątpliwości.
Celem artykułu jest ocena aktywności planistycznej samorządów gminnych i ruchu inwestycyjnego na cennych przyrodniczo obszarach należących do województwa podlaskiego. Planowanie przestrzenne na poziomie lokalnym ma szczególnie duże znaczenie na terenie gmin obejmujących obszary cenne przyrodniczo. Pozwala zachować naturalne środowisko dla przyszłych pokoleń i utrzymać procesy ekologiczne. Jednak ochrona nie może ograniczać rozwoju inwestycyjnego. Gminy z obszarami cennymi przyrodniczo powinny posiadać miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, w których określa się sposób racjonalnego gospodarowania zasobami naturalnymi i wznoszenia zabudowy. Dotyczy to zwłaszcza gmin, które oprócz funkcji ekologicznych odgrywają ważną rolę w rozwoju turystyki, transportu i znajdują się w strefach podmiejskich.
Filie i oddziały koncernów międzynarodowych są znaczącym elementem w strukturze gospodarczej miast i regionów, a w zależności od stopnia integracji z regionalnym oraz lokalnym otoczeniem gospodarczym mogą odgrywać ważną rolę w ich rozwoju. Lokalizacja fi lii koncernu międzynarodowego wywołuje wielorakie skutki, w różnych sferach: gospodarczej, społecznej, przestrzennej, w środowisku przyrodniczym. Do skutków w sferze społecznej można zaliczyć kształtowanie się postaw mieszkańców wobec inwestora pod wpływem wiedzy o nim oraz wykreowanego wizerunku, prowadzące w dalszej kolejności do pewnych wobec niego zachowań. Opracowanie dotyczy porównania postaw wobec inwestorów zagranicznych mieszkańców dużego miasta oraz małej gminy wiejskiej. Podstawą analizy były badania ankietowe przeprowadzone wśród mieszkańców Poznania oraz mieszkańców gminy Zbąszynek.
Artykuł dotyczy segregacji rezydencjalnej obcokrajowców w Barcelonie. Wyliczenia statystyczne poprzedzają rozważania teoretyczne. Prezentacja determinant segregacji rezydencjalnej w Barcelonie ma szczególne znaczenie, gdyż zjawisko to może w niej występować w większej skali niż w innych miastach. Wpływ na taką sytuację mogą wywierać tendencje separatystyczne w Katalonii, a często także wymóg znajomości języka katalońskiego. Utrudnia to imigrantom integrację z rynkiem pracy i zwiększa marginalizację. W wyliczeniach statystycznych wykorzystano wskaźnik segregacji rezydencjalnej (Duncan, Duncan 1955), który umożliwia porównanie Barcelony z innymi miastami, a także daje szansę na prześledzenie zmian zachodzących w Barcelonie w ostatnich latach.
Badanie dotyczyło procesów reaktywacji pasażerskiego regionalnego ruchu kolejowego w Polsce w latach 2000–2020. Po przeprowadzonej przed 2000 r. redukcji sieci kolejowej zidentyfikowana została faza renesansu przewozów pasażerskich. W badanym okresie odtworzono przewozy na 63 odcinkach linii. Łączna długość reaktywowanych tras wynosiła 1992 km, z tego odcinki zelektryfikowane objęły 549 km sieci. Największe obszary koncentracji działań reaktywacyjnych zidentyfikowano w południowo-wschodniej oraz północnej Polsce. Na większości tras średnia prędkość wynosiła 65 km/h. Oferta przewozowa na 55% linii oparta była na więcej niż sześciu połączeniach dziennie. Rozpoznano również zjawisko niekonsekwencji – na 20 odcinkach spośród 63 tras zawieszony został ponownie ruch pasażerski. Wyznaczyć można trzy typy reaktywowanych tras, z których największy odsetek mają trasy ślepo zakończone. Zidentyfikowane procesy rekonstrukcji układów komunikacyjnych po 2000 r. stanowią kolejną fazę funkcjonowania przewozów kolejowych w Polsce, po ostatnim etapie intensywnego regresu i niedofinansowania.
Struktura społeczno-przestrzenna, rozumiana jako przestrzenne zróżnicowanie statusu społecznego i materialnego mieszkańców miasta, jest obiektem zainteresowania zarówno socjologii miasta, jak innych dyscyplin zwłaszcza geografii ekonomicznej i geografii miast. Obecnie zjawiska polaryzacji i segregacji społeczno-przestrzennej w miastach zachodnich traktowane są jako następstwa globalizacji. Równocześnie zmiany zachodzące w wyniku transformacji systemowej spowodowały zwiększenie skali i dynamiki przekształceń struktury społeczno-przestrzennej w miastach wschodnioeuropejskich, których struktura była bardziej homogeniczna. Artykuł jest próbą określenia stopnia i rodzaju różnic statusu społecznego mieszkańców poszczególnych stref i osiedli w przestrzeni miejskiej Łodzi. Problem ten ma dwa aspekty. Pierwszym jest stopień zróżnicowania lub "krystalizacji" struktury społeczno-przestrzennej. Można przyjąć, że jest on tym wyższy, im istotniejsze statystycznie różnice zachodzą między zmiennymi statusu społecznego mieszkańców poszczególnych osiedli i rejonów miasta. Drugi aspekt omawianego problemu ma charakter opisowy. Niezależnie od statystycznej istotności różnic zachodzących pomiędzy danymi osiedlami można je uszeregować pod względem średnich wartości poszczególnych zmiennych statusowych, co pozwoli na identyfikację "gorszych" i "lepszych" dzielnic i osiedli Łodzi, a ich konfigurację w różnych wymiarach przedstawiają mapy miasta
Opracowanie przybliża koncepcję programu ESPON (European Spatial Planning Observation Network) dotyczącego badań w zakresie rozwoju przestrzennego rozszerzającej się UE oraz przedstawia rolę polskich ośrodków naukowo-badawczych w tym programie. Ponadto na podstawie doświadczeń Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych podsumowano zarówno zalety, jak i trudności związane z uczestniczeniem w programie. W podsumowaniu wskazane zostały propozycje możliwości zwiększenia udziału polskich ośrodków naukowych w inicjatywie ESPON.
Artykuł przedstawia propozycje teoretycznego modelu zależności centro-peryferyjnych, zdefiniowanych na wysokim poziomie ogólności (od poziomu globalnego po poziom struktur regionalnych), który integrowałby w sobie ujęcia kilku dyscyplin nauk społecznych, w szczególności nauk politycznych (np. teoria podziału „centrum–peryferie” Rokkana), socjologii (np. teoria typów kapitału Bourdieu) i językoznawstwa (analiza dyskursu, w szczególności teorie grzeczności i zmiany kodów). Szczególna uwaga poświęcona została naturze dyskursu elit peryferyjnych, które jak pokazano, można rozpatrywać jako poruszające się w przestrzeni społecznej o dwu lub więcej wymiarach i posługujące się co najmniej dwoma kodami (w szczególności językami): peryferyjnym i centralnym. Odwołując się do wspomnianych narzędzi teoretycznych, przedstawiono także próbę teoretycznej analizy procesów rządzących wzajemną percepcją centrów i peryferii.
Celem artykułu jest określenie roli środków Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013 we wzmacnianiu zmian rozwojowych. Do realizacji celu przeprowadzono postępowanie badawcze, w którym dokonano pomiaru rozwoju zrównoważonego dla roku 2015 (na trzech płaszczyznach: gospodarczej, społecznej i środowiskowej) oraz przedstawiono zróżnicowanie przestrzenne badanego zjawiska. W następnym kroku dokonano pomiaru pozyskanych środków i przeprowadzono ocenę ich wpływu na zrównoważony rozwój. Pomiary wykonano z wykorzystaniem miary syntetycznej, rozpoznanie zależności pomiędzy poziomem rozwoju a poziomem pozyskanych środków zrealizowano z wykorzystaniem analizy wariancji. Badaniami objęto gminy wiejskie i miejsko-wiejskie województwa wielkopolskiego. Otrzymane wyniki dowiodły występowania istotnych zróżnicowań w poziomie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich województwa wielkopolskiego.
Artykuł przedstawia regionalne zróżnicowania Polski w wielu wymiarach i aspektach: gospodarczym, społecznym, politycznym. Poszczególne zjawiska układają się w przestrzeni Polski w zasadzie w podobny sposób, co prowadzi do potwierdzenia znanych tez o istnieniu silnej współzależności wielu zjawisk w procesie rozwoju. Historyczne uwarunkowania zróżnicowań przestrzeni po raz kolejny wskazują także na to, iż terytorialne różnice w Polsce są produktem "długiego trwania". Obydwie te charakterystyki zróżnicowań ich kompleksowość i historyczne uwarunkowania każą z ostrożnością podchodzić do możliwych efektów polityki regionalnej, która może obiektywnie istniejącą rzeczywistość zmienić tylko stopniowo i w niewielkim zakresie. W zakończeniu artykułu są sformułowane pewne zalecenia pod adresem tej polityki.
Celem artykułu jest przedstawienie procesu zmian, jakie od lat 70. XX w. do roku 2012 zachodziły na obszarach aglomeracji miejskich w Polsce. Cechą charakterystyczną tego procesu była zauważalna tendencja do społeczno-gospodarczej koncentracji funkcji w tych obszarach z równoczesną dekoncentracją ich zagospodarowania. Pod tym względem charakterystyczny jest Warszawski Zespół Miejski (WZM). Odnotowuje się na całym jego obszarze wzrost wskaźników gospodarczych oraz zaludnienia, przede wszystkim w gminach podstołecznych, przy równoczesnym rozpraszaniu się zabudowy na terenach wiejskich, liniową obudową dróg i słabnięciem znaczenia centrów miast otaczających Warszawę. Artykuł ma ukazać te tendencje w gminach północnego pasma rozwoju WZM. Badaniom poddano procesy zachodzące na obszarach trzech miast: Legionowa, Nowego Dworu Mazowieckiego i Zakroczymia oraz w gminach wiejskich Jabłonna i Wieliszew. Wyniki skonfrontowano ze zmianami zachodzącymi w południowej strefie aglomeracji, tj. gminach powiatu piaseczyńskiego. Zbadane procesy zostały porównane z propozycjami i ustaleniami wynikającymi z koncepcji planistycznych WSW, opracowywanych w badanym okresie. Nasilający się proces suburbanizacji, noszący znamiona dezurbanizacji zagospodarowania przestrzennego, wpływa na efektywność nowo powstałych struktur zabudowy i rangę ośrodków usługowych, a także wykazuje zawodność długoterminowych koncepcji planistycznych niepopartych szczegółowymi analizami i badaniami.
Teorie wzrostu endogenicznego zakładają kluczową rolę wiedzy w procesach gospodarczych. Jednocześnie koncepcje z nurtu nowej ekonomii geograficznej wsparte badaniami empirycznymi zwracają uwagę na możliwość wystąpienia procesów tzw. dywergencji. W związku z powyższym celowe staje się badanie przestrzennego rozmieszczenia szeroko pojętej wiedzy. Dla uzyskania pełnego obrazu danej gospodarki istotne wydaje się nie tylko scharakteryzowanie jej wyposażenia w odpowiednie czynniki przesądzające o rozwoju, lecz także uwzględnienie ich rozlokowania. Niniejszy artykuł należy traktować w kategoriach uzupełnienia dotychczasowych badań dotyczących pozycji technologicznej Niemiec. Do analizy wybrano trzy poziomy podziału terytorialnego: Niemcy Wschodnie (5 nowych krajów związkowych) i Niemcy Zachodnie (11 landów); szesnaście krajów związkowych (NUTS 1) oraz czterdzieści jeden Regierungsbezirke (NUTS 2). Wśród analizowanych czynników określających potencjał kraju do wzrostu opartego na wiedzy znalazły się: wydatki na badania i rozwój (B+R); personel prowadzący prace badawczo-rozwojowe; zasoby ludzkie w naukach ścisłych i inżynieryjnych; zatrudnienie w sektorach wysokiej techniki i wiedzochłonnych; liczba patentów zgłoszonych do Europejskiego Urzędu Patentowego. W celu zwiększenia wiarygodności wyników zadecydowano o kalkulacji, dla każdego z pięciu czynników, czterech wskaźników koncentracji: Rosenblutha, Giniego, Herfindahla–Hirschmana oraz Ellisona–Glaesera. Otrzymane dzięki zastosowaniu różnych miar koncentracji rezultaty wskazują, że stosunkowo najbardziej równomierne rozmieszczenie obserwujemy w przypadku zatrudnienia w sektorach wiedzochłonnych i wysokiej techniki, największą koncentrację zaś dla liczby patentów zgłoszonych do Europejskiego Urzędu Patentowego. Dalsze badania pozwolą być może odkryć nowe prawidłowości i wzorce funkcjonowania gospodarek opartych na wiedzy.
Celem pracy jest identyfikacja geograficznego wymiaru (nie)sprawiedliwości społecznej w kontekście istniejących, trwałych zróżnicowań poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego w Polsce w ujęciu geograficzno-historycznym i ich konsekwencji dla polityki rozwoju na poziomie regionalnym i lokalnym. Praca składa się z dwóch zasadniczych części. W części pierwszej prowadzi się syntetyczne rozważania nad geograficznym wymiarem sprawiedliwości społecznej. W części drugiej podjęto próbę egzemplifikacji geograficznego wymiaru (nie)sprawiedliwości społecznej poprzez analizę rozkładu przestrzennego poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego (wskaźnik syntetyczny) i wybranych wskaźników cząstkowych. Dodatkowo dokonano weryfikacji występowania zależności pomiędzy poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego a poziomem poparcia politycznego dla frakcji politycznych głoszących hasła „sprawiedliwości społecznej”. Wyniki przeprowadzonych badań potwierdzają występowanie w polskiej przestrzeni dużych zróżnicowań rozwojowych. Ich trwałość determinowana jest historycznie i pomimo upływu czasu ich układ niezmiennie odpowiada przebiegowi granic reliktowych z okresu zaborów. Brak z jednej strony minimalizacji tych różnic, a z drugiej strony utrzymujący się ograniczony wpływ wzrostu gospodarczego na wzrost dochodów, zwłaszcza w obszarach słabszych ekonomicznie, powodują pogłębiające się niezadowolenie społeczne. Prowadzi to w rezultacie do wniosku, że przedmiotowe zróżnicowania stanowią w Polsce geograficzny wymiar (nie)sprawiedliwości społecznej.
